Προβλήματα και κίνδυνοι για την υγεία από την ύπαρξη αμιαντούχων υλικών σε υφιστάμενες κατασκευές

Το προηγούμενο εξάμηνο έκανα μαζί με μια φίλη μου συμφοιτήτρια μια αξιόλογη, πιστεύω, εργασία, πάνω στον κίνδυνο που ενέχει για την ανθρώπινη υγεία η ύπαρξη αμιάντου σε υφιστάμενες κατασκευές. Η εργασία αυτή επικεντρωνόταν από ένα σημείο και μετά στο πώς επιτυγχάνεται επαρκής ασφάλεια και προστασία της υγείας των εργαζόμενων που απασχολούνται στις εργασίες απομάκρυνσης και/ή αδρανοποίησης των υλικών αυτών σε ήδη υπάρχοντα κτίρια, κατεδαφιστέα και μη. Δεδομένου όμως ότι αυτό είναι ένα θέμα που αφορά αυστηρά τους επιβλέποντες σε τέτοιες εργασίες μηχανικούς, στην ανάρτηση αυτή θα επικεντρωθώ, χρησιμοποιώντας υλικό από την εργασία, στο τι είναι και πώς επηρεάζει ο αμίαντος την ανθρώπινη υγεία, καθώς και στο πώς μπορεί ο καθένας να μεριμνήσει για να αποφύγει τον κίνδυνο αυτό.

Ο αμίαντος δεν είναι ένα συγκεκριμένο ορυκτό. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια οικογένεια διαφόρων ορυκτών, που απαντώνται στην φύση σε ινώδη μορφή. Στην ουσία λοιπόν ο όρος αμίαντος χρησιμοποιείται για να περιγράψει την μορφή και δομή των ορυκτών αυτών (που είναι συσσωματώματα από ίνες) παρά την χημική τους σύσταση. Οι κύριοι τύποι του αμιάντου στην φύση είναι ο χρυσότιλος (λευκός αμίαντος), ο κροκιδόλιθος (μπλε αμίαντος), ο γρουνερίτης ή αμοσίτης (καφέ αμίαντος), ο ακτινολιθικός αμίαντος, ο ανθοφυλλιτικός αμίαντος και ο τρεμολιθικός αμίαντος. Πολλές φορές η ταυτοποίηση της εκάστοτε ποικιλίας του αμιάντου δεν είναι οπτικά ή μέσω αφής δυνατή κατά την εξόρυξή του και απαιτείται εργαστηριακή ανάλυση.

Κατά την δεκαετία 1940 - 1950 διαπιστώθηκε η ευπλαστότητα και ευχρησία του αμιάντου σαν οικοδομικό υλικό. Η ινώδης του μορφή τον έκανε εξαιρετικά εύκολο στην κατεργασία του, και επιπλέον οι θερμο - ηχο - ηλεκτρομονωτικές του ιδιότητες και η δυνατότητα του να θρυμματιστεί με ευκολία και να χρησιμοποιηθεί σαν ενισχυτικό συστατικό σε κάθε είδους σοβάδες, τσιμέντα (π.χ. αμιαντοτσιμέντο, ινώδη επιχρίσματα και βαφές) και γενικά κονιάματα, τον έκαναν περιζήτητο σχεδόν σε κάθε τομέα της βιομηχανίας των δομικών υλικών. Έχει χρησιμοποιηθεί σε προϊόντα τριβής, σε φλάντζες και τσιμούχες, καθώς και σε σφραγίσματα, μαστίχες και κόλλες. Το εύρος των αμιαντούχων δομικών υλικών και προϊόντων περιλάμβανε ακόμα ψεκασμένες επικαλύψεις, χύμα υλικό και παρεμβύσματα (ως θερμοηχομόνωση), μονωτικές αμιαντόπλακες, σχοινιά και νήματα, ύφασμα (κουβέρτες πυροπροστασίας), χοντρό αμιαντούχο χαρτόνι, ασφαλτούχα προϊόντα αμιάντου (ως στεγάνωση), εσωτερικά επιχρίσματα σωλήνων ύδρευσης, προϊόντα δαπέδου, ενισχυμένα πλαστικά, είδη υγιεινής και μίγματα σφραγίσματος τοίχων (αμιαντούχος στόκος).

Από τα παραπάνω εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι οι δομικές βιομηχανίες νόμιζαν πως είχαν βρει την πανάκεια και η κατανάλωση αμιάντου, για να χρησιμοποιηθεί στα προαναφερθέντα, αλλά και σε άλλα δομικά υλικά και προϊόντα, αυξανόταν από το 1950 ως το 1980. Τότε όμως, η έκρηξη του αριθμού των καρκινοπαθούντων και γενικά των σοβαρά νοσούντων, είτε εργαζομένων σε βιομηχανίες επεξεργασίας αμιάντου είτε ενοίκων στα φορτωμένα με αμίαντο σπίτια που χτίζονταν κατά κόρον εκείνες τις δεκαετίες κίνησε τις υποψίες της Ε.Ε.Υ (Ευρωπαϊκής Επιτροπής Υγείας).

Έτσι, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και μέχρι περίπου το 1985, ένας μεγάλος αριθμός από ιατρικά τεστ σε εθνική κλίμακα, συνδυασμένα με στατιστικές μελέτες, αποκάλυψε την αλήθεια. Ο αμίαντος είναι ένα από τα πιο καρκινογόνα υλικά! Λόγου της ινώδους του φύσεως, μπορεί να θρυμματιστεί και να διασκορπιστεί στον αέρα με την μορφή πολύ μικρών ινών, πολλές φορές όχι μεγαλυτέρων από μεγέθη κυτταρικής κλίμακας. Από την εισπνοή αυτών προκαλούνται σοβαρότατες νόσοι:

• Αμιάντωση, ουλή του πνευμονικού ιστού
• Καρκίνος του πνεύμονα
• Μεσοθηλίωμα, που είναι ο καρκίνος του υπεζωκότος (του λείου υμένα που επενδύει τον πνεύμονα) ή του περιτοναίου (του λείου διπλού υμένα που επενδύει το εσωτερικό της κοιλιακής κοιλότητας)
• Άλλες μορφές καρκίνου

Οι παραπάνω νόσοι είναι συνήθως θανατηφόρες και κάποιος με εκτεταμένη έκθεση σε αιωρούμενες ίνες αμιάντου έχει 100% πιθανότητα να νοσήσει από κάποια από αυτές. Οι παθήσεις αυτές περνούν αρχικά από μία λανθάνουσα κατάσταση που διαρκεί δεκαετίες, όπου αναπτύσσονται μέχρι να εμφανιστούν. Η πιθανότητα να νοσήσει κάποιος εξαρτάται από την ποσότητα και το είδος των ινών που θα εισπνεύσει, άρα λοιπόν είναι στην ουσία άμεση συνάρτηση της ευθρυπτότητας των αντιστοίχων αμιαντούχων υλικών, δηλαδή της ευκολίας με την οποία αποδεσμεύονται ίνες αμιάντου κατά την τριβή, επεξεργασία, αλλοίωση και γενικά χρήση αυτών. Είναι προφανές ότι τα εύθρυπτα υλικά είναι και τα πιο επικίνδυνα, π.χ. οι ψεκασμένες επικαλύψεις είναι πολύ χειρότερες από τις αμιαντούχες κόλλες.

Υπό το φως των αποκαλύψεων αυτών, ακολούθησε σταδιακή μείωση της κατανάλωσης αμιάντου, μέχρι την οριστική απαγόρευση εξόρυξης αμιάντου και κατασκευής και επεξεργασίας αμιαντούχων προϊόντων το 2006. Μεγάλη ώθηση προς το τέλος αυτό έδωσε και το σχετικό συνέδριο της Ε.Ε. το 2003, όπου εκτιμήθηκε ότι ο συνολικός αριθμός θανάτων λόγω του αμιάντου σε 7 ευρωπαϊκές χώρες είχε πλέον ανέλθει σε 15.000 ανά έτος! Η σχετική οδηγία εφαρμόσθηκε με βιασύνη και πράγματι μέσα σε 3 χρόνια όλα τα λατομεία εξόρυξης και οι βιομηχανίες επεξεργασίας έπαυσαν την λειτουργία τους. Ωστόσο, το κακό είχε ήδη γίνει: είχαν μεσολαβήσει 50 και πλέον χρόνια που ο αμίαντος χρησιμοποιούνταν παντού στον οικοδομικό τομέα. Τα κτιρία που χτίστηκαν στο διάστημα αυτό περιείχαν, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, αμίαντο σε διάφορες μορφές. Ήδη υπήρχε ένας τεράστιος αριθμός νοσούντων και νεκρών (15.000 ανά έτος επί 50 περίπου χρόνια - τρομαχτικός πολλαπλασιασμός) και ποιός ξέρει πόσοι ακόμα νόσησαν έκτοτε; Και το χειρότερο, ποιός ξέρει πόσοι ακόμα θα νοσήσουν στο μέλλον από μια ενδεχόμενη υπολανθάνουσα κατάσταση που όμως κάποια στιγμή θα βγει στο φως;

Δυστυχώς, ό,τι έγινε έγινε. Αλλά είναι στο χέρι το δικό μας και της πολιτείας να εξαλειφθεί πλήρως ο κίνδυνος ο προερχόμενος από τον αμίαντο. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη κινητοποίηση στο θέμα αυτό, είτε με ολική κατεδάφιση των εκάστοτε κτιρίων, είτε με - πολύ πιο επίπονες - εργασίες αφαίρεσής του από υφιστάμενα κτίρια για τα οποία δεν προβλέπεται κατεδάφισή τους.

Το πρόβλημα στο θέμα αυτό είναι ότι η πολιτεία προσανατολίζεται κυρίως, όπως είναι και λογικό, στα δημόσια κτιρία ή σε κτίρια που βρίσκονται στο κέντρο της εκάστοτε πόλης ή σε διατηρητέα και λιγότερο στις ιδιωτικές κατοικίες. Αυτό αφήνει έναν τεράστιο αριθμό κτιρίων στα οποία δεν έχει γίνει καμία σχετική εργασία και το θέμα έχει αφεθεί πλήρως στην διακριτική ευχέρεια των επιθεωρητών της πολεοδομίας της εκάστοτε πόλης και στους κατοίκους του εκάστοτε κτιρίου. Προφανώς αυτό συντελεί είτε στο να ληφθούν μέτρα με βραδύτατο ρυθμό κι ενδεχομένως αφού αρχίσουν να εμφανίζονται τα πρώτα προβλήματα είτε στο να μην ληφθούν καθόλου.
Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό. Θυμηθείτε, κάποιος που θα εκτεθεί πάνω από ένα όριο σε αιωρούμενες ίνες αμιάντου είναι σίγουρο ότι θα νοσήσει στο μέλλον - και δεν γνωρίζουμε κιόλας κάποιο ελάχιστο όριο κάτω από το οποίο ο κίνδυνος μηδενίζεται. Αλλά οπωσδήποτε η χαμηλότερη δυνατή έκθεση ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο. Συνεπώς, κάποιος που μένει σε ένα κτίριο για το οποίο γνωρίζει ότι χτίστηκε κάπου στο 1950 - 2000 πρέπει να εξετάσει αν έχουν γίνει στο παρελθόν επιθεωρήσεις του κτιρίου από εμπειρογνώμονες μηχανικούς ή ακόμα αν έχουν γίνει σχετικές εργασίες. Αν όχι, και δεδομένου της βραδύτητας των δημοσίων υπηρεσιών από τις οποίες δεν ξεφεύγει προφανώς και ο αντίστοιχος τομέας του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., πρέπει να μεριμνήσει ο ίδιος για να κινηθούν τα πράγματα.
Δυστυχώς, η ελλειπέστατη ενημέρωση στον τομέα αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην προκαλείται το ενδιαφέρον σε κάποιον μη ειδήμονα να μάθει πότε χτίστηκε το κτίριο στο οποίο ζει, αν και πόσο αμίαντο περιέχει και αν έχουν γίνει ποτέ εργασίες αφαίρεσης και/ή αδρανοποίησής του. Και όμως, το θέμα δεν είναι να το παίρνει κανείς αψήφιστα - οι αριθμοί είναι τρομαχτικοί. Είναι σημαντικό να ενημερωθούν όλοι σχετικά με το θέμα αυτό και να θέσουν τα πράγματα σε κίνηση, αν κάποιος άλλος δεν τα θέτει αντί για αυτούς. Δεν πρέπει να τίθεται καν το θέμα εξόδων ή κάτι άλλο συναφές - είναι θέμα υγείας και ευζωίας και πρέπει να αντιμετωπιστεί με την σοβαρότητα που του αρμόζει.