Το "παιχνίδι δύο ατόμων με μηδενικό άθροισμα" ακούγεται περίπλοκο και δυσνόητο, αλλά η λογική του είναι απλούστατη. Μιλάμε στην ουσία για ένα παιχνίδι που "παίζεται" από δύο ανθρώπους, εταιρείες, ομάδες κ.ο.κ. και στο οποίο η μία πλευρά κερδίζει αυτό που χάνει η άλλη. Αν ο Α κερδίσει 100 ευρώ, ο Β θα χάσει 100. Δεν μπορούμε να μιλάμε για κάποια συνεργασία μεταξύ του Α και του Β - έχουμε να κάνουμε με καθαρό ανταγωνισμό και με απόλυτα νικητές και απόλυτα χαμένους. Χρησιμοποιώντας πρόσημα ( + για το κέρδος και - για την ζημία) κι εμπίπτωντας εν προκειμένω στην λεγόμενη "win win language", ο Α κερδίζει + 100 ευρώ και ο Β "κερδίζει" - 100 ευρώ, οπότε το αθροισμα των ποσοτήτων είναι + 100 - 100 = 0. Από αυτήν την λογική προκύπτει και το όνομα "παιχνίδι δύο ατόμων με μηδενικό άθροισμα".
Ας σκεφτούμε τώρα δύο νέα τηλεοπτικά δίκτυα, το ATV και το BTV, τα οποία σκοπεύουν να επεκταθούν είτε στην Ελλάδα είτε στην Κύπρο. Κάθε δίκτυο μπορεί να επιλέξει μόνο μία από τις δύο χώρες για την επέκτασή του και η επιλογή αυτή θα γίνει βάσει της προσδοκώμενης αύξησης του αριθμού των τηλεθεατών που επιδιώκει το καθένα. Διάφοροι ανεξάρτητοι αναλυτές έχουν υπολογίσει την ανά περίπτωση επαύξηση του τηλεοπτικού κοινού και υποθέτουμε πως και τα δύο δίκτυα έχουν απεριόριστη πρόσβαση στα αποτελέσματα της έρευνας αυτής. 'Εστω, λοιπόν, ότι τα αποτελέσματα συνοψίζονται στον παρακάτω πίνακα, όπου οι αριθμοί μέσα στα κουτάκια αντιστοιχούν σε εκατομμύρια τηλεθεατές.
|
| BTV |
|
| Ελλάδα | Κύπρος |
ΑΤV | Ελλάδα | + 5 | - 3 |
Κύπρος | + 2 | + 4 |
Έστω ότι το σύμβολο + υποδηλώνει αύξηση του αριθμού των τηλεθεατών για το ATV και αντίστοιχη μείωση για το BTV, ενώ το - αύξηση του αριθμού των τηλεθεατών για το BTV και αντίστοιχη μείωση για το ATV. Θεωρούμε ότι τα δίκτυα θα πάρουν τις αποφάσεις τους βασιζόμενα στον παραπάνω πίνακα, ότι οι αποφάσεις αυτές θα είναι ταυτόχρονες και ότι ο σκοπός και των δύο είναι (λογικά) προς την όσο το δυνατόν πιο συμφέρουσα για το καθένα αντίστοιχη κατεύθυνση. Έτσι λοιπόν, μερικά συμπεράσματα που προκύπτουν από τον πίνακα είναι π.χ. ότι αν και τα δύο δίκτυα επεκταθούν στην Ελλάδα, το ATV θα κερδίσει 5 εκατομμύρια τηλεθεατές ενώ το BTV θα χάσει άλλους τόσους, αν και τα δύο επεκταθούν στην Κύπρο, το ATV θα κερδίσει 4 εκ. τηλεθεατές ενώ το BTV θα χάσει και πάλι άλλους τόσους, ενώ αν το ATV επεκταθεί στην Ελλάδα και το BTV στην Κύπρο, θα συμβούν τα εξής:
(i) Στην Ελλάδα το ATV κερδίζει 5 εκ. τηλεθεατές ενώ το BTV χάνει 5 εκ.
(ii) Στην Κύπρο το ΑTV χάνει 3 εκ. τηλεθεατές και το BTV κερδίζει 3 εκ.
(iii) Συνολικά, λοιπόν, το ATV κερδίζει 2 εκ. ενώ το BTV χάνει 2 εκ.
Βάσει λοιπόν του πίνακα και των συμπερασμάτων που προκύπτουν, αν το ATV επιλέξει την Ελλάδα, το χειρότερο που θα μπορούσε να του τύχει θα ήταν να χάσει 3 εκ. τηλεθεατές, κερδίζοντας όμως 2 εκ. Αν επιλέξει την Κύπρο, το χειρότερο που θα μπορούσε να του τύχει θα ήταν το κέρδος 2 εκ. τηλεθεατών. Ό,τι και να επιλέξει το BTV, το ATV θα κερδίσει
κατ'ελάχιστο 2 εκ. τηλεθεατές. Κοιτάζοντάς το αριθμητικά, το ATV παίρνει τα δύο ελάχιστα νούμερα της κάθε σειράς ( - 3 στην πρώτη, + 2 στην δεύτερη) κι επιλέγει εκείνη που εμπεριέχει το μέγιστο των δύο ελαχίστων (συγκεκριμένα, την δεύτερη σειρά που περιέχει το + 2).
Το BTV είναι σε δυσμενέστερη θέση, αλλά μπορεί και πάλι να ακολουθήσει μια στρατηγική ώστε από την μία να ελαχιστοποιήσει τις απώλειές του και από την άλλη να θέσει τις βάσεις για μια καλύτερη επόμενη τηλεοπτική χρονιά. Αν το BTV επιλέξει τη Ελλάδα, το χειρότερο που θα μπορούσε να του συμβεί θα ήταν να χάσει 5 εκ. τηλεθεατές, ενώ αν διάλεγε την Κύπρο θα έχανε στην χειρότερη περίπτωση 4 εκ. τηλεθεατές. Ό,τι και να επιλέξει το ATV, το BTV θα χάσει
κατ'ελάχιστο 4 εκ. τηλεθεατές. Κοιτάζοντάς το αριθμητικά, το ATV παίρνει τα δύο μέγιστα νούμερα της κάθε στήλης ( + 5 στην πρώτη, + 4 στην δεύτερη) κι επιλέγει εκείνη που εμπεριέχει το ελάχιστο των δύο μεγίστων (συγκεκριμένα, την δεύτερη στήλη που περιέχει το + 4).
Βλέπουμε λοιπόν ότι η ασφαλέστερη στρατηγική τόσο για το ATV, όσο και για το BTV, είναι για το καθένα η Κύπρος,
ανεξάρτητα με το τί θα επιλέξει το άλλο. Αν επιλέξουν, συνεπώς, και τα δύο την Κύπρο (η οποία είναι η λογική επιλογή, εφόσον είναι και η πιο ασφαλής) τότε βάσει του πίνακα το ATV θα κερδίσει 4 εκ. τηλεθεατές και το BTV θα χάσει άλλους τόσους.
Από αυτό το σημείο και μετά είναι που η θεωρία των παιγνίων αρχίζει να δουλεύει, ή όπως αλλιώς λέγεται, που "αρχίζει ο καθορισμός του παιχνιδιού". 'Εστω ότι την επόμενη χρονιά, τα δύο δίκτυα σκέφτονται να επεκταθούν και στην Ιταλία. Λόγω διαφορετικών πλέον συνθηκών τηλεθέασης, από τις αναλύσεις προκύπτει ο επόμενος, αλλαγμένος σε σχέση με τον προηγούμενο, πίνακας.
|
| BTV |
|
|
| Ιταλία | Ελλάδα | Κύπρος | Ελάχιστο γραμμής |
ATV | Ιταλία | + 3 | + 2 | + 1 | + 1 |
Ελλάδα | + 4 | - 1 | 0 | - 1 |
Κύπρος | - 3 | + 5 | - 2 | - 3 |
| Μέγιστο στήλης | + 4 | + 5 | + 1 |
|
Όπως πριν, η ασφαλέστερη στρατηγική για το ATV είναι να επιλέξει την γραμμή όπου μεγιστοποιείται το ελάχιστο, τουτέστιν από τα + 1, - 1 και - 3 επιλέγει το + 1 και άρα την Ιταλία. Αντίστοιχα, το BTV οφείλει να επιλέξει την στήλη όπου ελαχιστοποιείται το μέγιστο, επόμενως την Κύπρο η οποία αντιστοιχεί στο + 1 που είναι μικρότερο των + 4 και + 5.
Επιλέγοντας την Ιταλία, είναι εγγυημένο ότι το ATV θα κερδίσει
τουλάχιστον 1 εκ. τηλεθεατές ό,τι και να επιλέξει το BTV. Αντίστοιχα, αν το BTV επιλέξει την Κύπρο, είναι εγγυημένο ότι θα χάσει
το πολύ 1 εκ. τηλεθεατές, ό,τι και να επιλέξει το ATV. Αυτές οι επιλογές λοιπόν αναπαριστούν τις καλύτερες δυνατές για κάθε δίκτυο αντίστοιχα, αν και στο παράδειγμά μας το BTV εξακολουθεί να αδικείται σε σχέση με το ATV. Επειδή στην περίπτωσή μας ισχύει η ισότητα
μέγιστο των ελαχίστων των γραμμών = ελάχιστο των μεγίστων των στηλών = + 1
λέμε ότι υπάρχει σημείο καμπής/ισορροπίας και ότι το παιχνίδι είναι "καθορισμένο". Με άλλα λόγια, "καθορισμένο" παιχνίδι μεταξύ δύο παιχτών ονομάζεται εκείνο όπου υπάρχει συγκεκριμένο σημείο καμπής/ισορροπίας και άρα υπάρχει συγκεκριμένη στρατηγική που μπορεί να ακολουθήσει ο κάθε παίχτης, ανεξάρτητα με τις επιλογές του άλλου αλλά ταυτόχρονα με αυτές, ώστε να μεγιστοποιήσει τα κέρδη και/ή να ελαχιστοποιήσει τις απώλειές του.
Δεν είναι όλα τα "παιχνίδια δύο ατόμων με μηδενικό άθροισμα" καθορισμένα, ούτε έχουν όλα σημεία καμπής/ισορροπίας. Μια χαρακτηριστική κατηγορία μη καθορισμένων παιχνιδιών είναι τα "επαναλαμβανόμενα παιχνίδια" όπως, μεταξύ άλλων, το "πέτρα - ψαλίδι - χαρτί". Φαντάζομαι πως δεν θα υπάρχει άνθρωπος που σαν παιδί (καμιά φορά και σαν ενήλικας) δεν έχει παίξει το συγκεκριμένο παιχνίδι. Ωστόσο, για λόγους πληρότητας, ακολουθεί η περιγραφή του: οι δύο παίχτες έχουν το ένα χέρι πίσω από την πλάτη ή το κεφάλι τους και μετράνε μαζί ως το 3. Με το που λένε "3" εμφανίζουν ταυτόχρονα τα χέρια τους, οπότε ο καθένας θα έχει επιλέξει (ανεξάρτητα από τον άλλον) ή την γροθιά (πέτρα), ή τον δείκτη και τον παράμεσο προτεταμένους (ψαλίδι), ή την παλάμη (χαρτί). Η πέτρα νικάει σπάζοντας το ψαλίδι αλλά χάνει όταν την τυλίγει το χαρτί, το ψαλίδι κόβει το χαρτί αλλά καταστρέφεται από την πέτρα και το χαρτί τυλίγει την πέτρα αλλά κόβεται από το ψαλίδι. Με βάση αυτήν την λογική, κατασκευάζουμε έναν παρόμοιο με τους προηγούμενους πίνακα, όπου το 0 αντιπροσωπεύει την ισοπαλία, το + 1 την νίκη και το - 1 την ήττα.
|
| Παίχτης 2 |
|
|
| Χαρτί | Ψαλίδι | Πέτρα | Ελάχιστο γραμμής |
Παίχτης 1 | Χαρτί | 0 | - 1 | + 1 | - 1 |
Ψαλίδι | + 1 | 0 | - 1 | - 1 |
Πέτρα | - 1 | + 1 | 0 | - 1 |
| Μέγιστο στήλης | + 1 | + 1 | + 1 |
|
Το παιχνίδι επαναλαμβάνεται μέχρις ότου οι παίχτες βαρεθούν ή αρχίσουν να τσακώνονται. Ανεξάρτητα όμως από το πόσες φορές θα παιχτεί, εμφανίζει μια χαρακτηριστική και ουσιώδη διαφορά σε σχέση με το προηγούμενο παράδειγμα με τα τηλεοπτικά δίκτυα. Η ισότητα μεταξύ του μεγίστου των ελαχίστων των γραμμών και του ελαχίστου των μεγίστων των στηλών δεν ισχύει. Συνεπώς δεν υπάρχει σημείο καμπής/ισορροπίας και άρα δεν υπάρχει συγκεκριμένη στρατηγική που να μπορεί να ακολουθήσει ο κάθε παίχτης, ανεξάρτητα αλλά ταυτόχρονα με τον άλλον, ώστε αυτή να είναι η καλύτερη δυνατή. Για παράδειγμα, αν ο ένας αποφασίσει να επιλέγει συνεχώς το "χαρτί", μετά από ελάχιστους γύρους ο άλλος θα το καταλάβει και θα επιλέγει με την σειρά του μόνο "ψαλίδι". Αυτό που πρέπει να κάνει ο κάθε παίχτης είναι να ακολουθήσει μια "μικτή στρατηγική", η οποία στηρίζεται μαθηματικά στην θεωρία των πιθανοτήτων και περιγράφεται με το προαναφερθέν περίφημο "θεώρημα minimax", το οποίο όμως δεν θα αναφερθεί εδώ γιατί θα ξεφύγουμε από το θέμα μας. Αρκεί μόνο να επισημανθεί ότι το εν λόγω θεώρημα αναγνωρίζει, μεταξύ άλλων, ότι όπου υπεισέρχεται ανθρώπινος/ψυχολογικός παράγοντας (π.χ. όταν ένας παίχτης προσπαθεί να ξαφνιάσει τον αντίπαλο του κάνοντας κάτι μη αναμενόμενο), οι αστάθμητες μεταβλητές αρχίζουν και συσσωρεύονται σε τέτοιο βαθμό ώστε η περιγραφή μιας μικτής στρατηγικής γίνεται, αν και όχι αδύνατη, ιδιαίτερα δύσκολη.
Η θεωρία των παιγνίων αρχίζει να μας πετάει στα βαθιά όταν προχωράμε και πέρα από τον von Neumann και αρχίζουμε να μελετάμε "παιχνίδια δύο ατόμων με άθροισμα διάφορο του μηδενός". Τέτοια παιχνίδια υφίστανται όταν ο κάθε παίχτης έχει τον δικό του, ξεχωριστό πίνακα κέρδους/ζημίας, έτσι ώστε η τελική έκβαση του παιχνιδιού να εξαρτάται όχι μόνο από τις αποφάσεις του καθενός ξεχωριστά, αλλά και τον τρόπο που οι αποφάσεις αυτές αλληλεπιδρούν με εκείνες του άλλου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για παιχνίδια τέτοιου είδους είναι το γνωστό "δίλημμα των δύο κρατουμένων" που σχεδίασε το 1950 ο A. W. Tucker.
Τροποποιώντας το παράδειγμα αυτό, έστω ότι έχουμε δύο ευτραφείς πολιτικούς, τον Βρασίδα Ρουσφετόπουλο και τον Επαμεινώνδα Καρεκλοκένταυρο (κάθε ομοιότητα με πραγματικά πρόσωπα είναι εντελώς συμπτωματική), οι οποίοι συλλαμβάνονται και οδηγούνται προς ανάκριση υπό την κατηγορία δημοσιονομικής απάτης (πράγμα που στην πραγματικότητα ποτέ, επαναλαμβάνω, ΠΟΤΕ δεν έχουν κάνει οι αξιοσέβαστοι, θαυμάσιοι, αθώοι, καταπληκτικοί, υπέροχοι, μοχθούντες για το καλό του τόπου Έλληνες πολιτικοί). Ο Ρουσφετόπουλος και ο Καρεκλοκένταυρος ανακρίνονται σε διαφορετικές αίθουσες ώστε να μην μπορέσουν, δυνητικά, να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Τα αποτελέσματα του παιχνιδιού, εν προκειμένω η ποινή φυλάκισης, δεν εξαρτώνται μόνο από το τί απαντάει ο καθένας ξεχωριστά, αλλά και το τί απαντάει ο ένας σε σχέση με τον άλλον. Βάσει των λεγομένων του εισαγγελέα και των δικηγόρων, καταστρώνουμε τους δύο επόμενους απλοποιημένους πίνακες, όπου οι αριθμοί αναπαριστούν τα χρόνια φυλάκισης που μπορούν να προταθούν ως ποινή.
Ρουσφετόπουλος | Καρεκλοκένταυρος |
Ομολογεί | Δεν ομολογεί |
Ρουσφετόπουλος | Ομολογεί | + 20 | + 10 |
Δεν ομολογεί | + 50 | 0 |
Καρεκλοκένταυρος | Καρεκλοκένταυρος |
Ομολογεί | Δεν ομολογεί |
Ρουσφετόπουλος | Ομολογεί | + 20 | + 50 |
Δεν ομολογεί | + 10 | 0 |
Αν ομολογήσει ο Ρουσφετόπουλος και όχι ο Καρεκλοκένταυρος, τότε ο Ρουσφετόπουλος φορτώνεται με ποινή 10 ετών (βάσει του πίνακα του Ρουσφετόπουλου) και ο Καρεκλοκένταυρος την πατάει άσχημα, καθώς τρώει 50 χρονάκια (βάσει του πίνακα του Καρεκλοκένταυρου). Αν ομολογήσει ο Κ. αλλά δεν ομολογήσει ο Ρ., τότε ο Ρ. είναι αυτός που τρώει την κάθειρξη των 50 ετών (βάσει του πίνακα του Ρ.), ενώ ο Κ. την γλιτώνει σχετικά φτηνά με 10 χρόνια (βάσει του πίνακα του Κ.). Αν ομολογήσουν και οι δύο (πού τέτοια τύχη), τρώνε ο καθένας από 20 χρόνια, ενώ αν δηλώσουν και οι δύο αθώοι, τότε την γλιτώνουν χωρίς ποινή και φεύγουν σαν κύριοι (ελπίζουμε προσωρινά). Παρατηρούμε ότι η συνθήκη του να κρατηθούν οι κατηγορούμενοι σε διαφορετικές αίθουσες ανάκρισης είναι που ορίζει τις πιθανές εκβάσεις του παιχνιδιού, καθώς αν βρισκόντουσαν μαζί θα μπορούσαν να συνεννοηθούν για να επιλέξουν την μοναδική λύση που θα ήταν η καλύτερη δυνατή για αυτούς (στην περίπτωσή μας, να δηλώσουν και οι δύο αθώοι).
Τα τρία αυτά παραδείγματα παιχνιδιών (το "παιχνίδι δύο ατόμων με μηδενικό άθροισμα και σημείο καμπής/ισορροπίας", το "παιχνίδι δύο ατόμων με μηδενικό άθροισμα χωρίς σημείο καμπής/ισορροπίας" - "επαναλαμβανόμενο παιχνίδι" - και το "παιχνίδι δύο ατόμων με άθροισμα διάφορο του μηδενός") αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους της θεωρίας των παιγνίων. Φυσικά, η θεωρία δεν εξαντλείται ούτε στο ελάχιστο σε αυτά. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ακόμα μεγαλύτερη φήμη από τους von Neumann, Morgenstern και Tucker έχει ένας άλλος μαθηματικός, που διανύει πλέον την ένατη δεκαετία της ζωής του και του οποίου τα προσωπικά πάθη και την μάχη ενάντια στην σχιζοφρένεια απέδωσε το 2001 η ταινία
A beautiful mind με πρωταγωνιστή τον Russell Crowe - ο John F. Nash, που τιμήθηκε το 1994 με το Βραβείο Nobel Οικονομίας για την εκπληκτική δουλειά που έκανε στην αναμόρφωση της θεωρίας των παιγνίων.
Ο Nash με τους συνεργάτες του επέκτεινε την θεωρία στις περιπτώσεις παιχνιδιών με περισσότερους των δύο παιχτών καθώς και σε παιχνίδια όπου υφίστανται συνεργασία μεταξύ των παιχτών, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων όπου ο σκοπός της συνεργασίας είναι η καταστροφή (η "έξοδος από το παιχνίδι") ενός άλλου παίχτη ή ομάδας παιχτών. Το "σημείο ισορροπίας του Nash", κάτι σαν το κλασικό σημείο καμπής/ισορροπίας, άνοιξε νέους δρόμους και προοπτικές στην κατανόηση και την χειραγώγηση των δεδομένων ή μελλοντικών οικονομικών καταστάσεων.
Μελετώντας την καπιταλιστική ανάπτυξη κυρίως των Η.Π.Α. αλλά και των χωρών της Ευρώπης (είτε ανήκουν στην Ε.Ε., είτε όχι) και των περισσότερων χωρών του πρώην Ανατολικού Μπλοκ μετά την κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ., είναι δυνατόν να διαπιστώσει κανείς ότι ο τρόπος που δουλεύουν οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, οι τραπεζικοί όμιλοι, το χρηματιστήριο, οι οίκοι αξιολόγησης και γενικά κάθε γρανάζι αυτού του ετοιμοθάνατου πια συστήματος, ακολουθεί μια αναλυτική λογική που προκύπτει ως επί το πλείστον από την θεωρία των παιγνίων. Δεν νοείται οικονομολόγος, αναλυτής και γενικά επιστημονικός μεγαλοπαράγοντας των εκάστοτε οργανισμών που να μην είναι γνώστης και χρήστης των θεωρημάτων και πορισμάτων της περιώνυμης αυτής θεωρίας. Ο τρόπος φυσικά που χρησιμοποιείται κι επεκτείνεται η θεωρία στις μέρες μας, πακέτο με την θεωρία των πιθανοτήτων και τις συναρτήσεις προτιμήσεων/χρήσεων με τα διαφορετικά βάρη όσων αφορά τις εκάστοτε επιλογές, έχει μετεξελιχθεί και περάσει σε άλλες σφαίρες - θα έλεγε κανείς, και σε άλλα επίπεδα εξανδραποδισμού του πιο αδύνατου παίχτη, εν προκειμένω των εξαθλιωμένων οικονομικά τάξεων.
Το σύγχρονο σύστημα απαγορεύει την ύπαρξη "win - win" καταστάσεων, τέτοιων όπως στην περίπτωση του παραδείγματος των δύο κρατουμένων όπου υπάρχει 25% πιθανότητα να την γλιτώσουν και οι δύο αν συνεργαστούν μεταξύ τους τυχαία και 100% πιθανότητα αν συνεννοηθούν. Η κατάσταση τις τελευταίες δεκαετίες περιλαμβάνει αποκλειστικά παιχνίδια όπου θα υπάρχει ΠΑΝΤΑ χαμένος. Προσπερνώντας την σκέψη ότι η πιθανότητα να κερδίσουν όλοι είναι έτσι κι αλλιώς απειροελάχιστη στον πραγματικό κόσμο, το σημείο στο οποίο πρέπει να επικεντρωθούμε είναι στο
ποιός είναι ο χαμένος - όπου χαμένος δεν νοείται αναγκαστικά αυτός που χάνει πάντα, αλλά αυτός που χάνει τουλάχιστον στην πλειονότητα των περιπτώσεων.
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα διατυπώνεται με την μέθοδο της αντίθεσης. Αυτοί που ΔΕΝ είναι χαμένοι είναι οι τραπεζικοί όμιλοι, οι χρηματοπιστωτικοί οίκοι και οι πολυεθνικές μετοχικές εταιρείες (νοώντας και πάλι ότι ο κερδισμένος δεν είναι αυτός που κερδίζει πάντα, αλλά αυτός που κερδίζει στις περισσότερες περιπτώσεις). Οπότε, οι χαμένοι είναι όλοι οι υπόλοιποι. Κράτη, κυβερνήσεις, ο απλός κοσμάκης. Μάλιστα, οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής των συνθηκών με το ανακάτωμα των ανίδεων και αφελών στα αδηφάγα στομάχια του συστήματος κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία - φαντάζομαι, θυμάστε τί έγινε στα '90s με την χρηματιστηριακή φούσκα. Άλλωστε, και η καταστροφική κρίση που διανύουμε τώρα αποτελεί το aftermath της μεσιτικής κρίσης που έπληξε τις Η.Π.Α. πριν λίγα χρόνια κι έχει οδηγήσει στην τριτοκοσμική κατάσταση που βιώνουμε.
Και στις δύο αυτές περιπτώσεις διαπράχθηκε το ίδιο θεμελιώδες λάθος - άνθρωποι μη γνωρίζοντες τον τρόπο που δουλεύει κι έχει υπολογιστεί το καθετί στο παγκόσμια ιδιοσυνδεδεμένο καπιταλιστικό καθεστώς, προσπάθησαν - ανεπιτυχώς, φυσικά - να αλλάξουν τις συνθήκες και τις πιθανότητες σε ένα παιχνίδι στο οποίο επιτελούσαν ήδη και συνέχισαν να επιτελούν τον ρόλο των χαμένων. Στο μεν χρηματιστήριο νόμισαν ότι εκμεταλλεύτηκαν μια στιγμιαία αδυναμία των οικονομικών κολοσσών και προσπάθησαν να τους πληρώσουν με το ίδιο νόμισμα, εξαργυρώνοντάς το νόμισμα αυτό παίρνοντας δάνεια για να αγοράσουν 15 σπίτια και άλλα τόσα αμάξια. Φυσικά, τα χρήματα αυτά ήταν πλασματικά και για αυτό και χάθηκαν. Τα χρέη όμως λόγω των δανείων στις τράπεζες ήταν πολύ πραγματικά, εξού και η φούσκα. Στην περίπτωση της τωρινής κρίσης, αντίστοιχα, ο συνδυασμός διαφόρων τυχαίων παραγόντων οδήγησε στην υπερτίμηση της ακίνητης ιδιοκτησίας στις πιο prosperous πολιτείες των Η.Π.Α., οπότε οι άνθρωποι έσπευσαν να υποθηκεύσουν τα σπίτια τους για να πάρουν καταναλωτικά δάνεια, σίγουροι ότι η αύξηση της αξίας της ήδη υποθηκευμένης περιουσίας θα τους επέτρεπε όχι μόνο να αποπληρώσουν τα δάνεια (έχοντάς τα φυσικά ξοδέψει καλοπερνώντας), αλλά και να βγάλουν κέρδος. Υπολόγιζαν όμως χωρίς τον ξενοδόχο, καθώς το νέο απότομο κραχ έριξε κατακόρυφα τις τιμές και ούτε οι χρεωμένοι μπορούσαν να πληρώσουν τα χρέη τους (μάλιστα έμειναν και άστεγοι), ούτε οι τράπεζες μπορούσαν να κινηθούν γιατί είχαν μείνει με μηδενικό ρευστό κι ένα σωρό υποθηκευμένα σπίτια που δεν τα ήθελε κανείς. Αυτή η κρίση μετατοπίστηκε με τα χρόνια στην Ευρώπη, όπου ανέπτυξε απειράριθμες παραφυάδες και συνδεόμενη με την ασταθή κατάσταση και την βρώμικη πολιτική του παρελθόντος δημιούργησε την σημερινή horror/splatter ταινία, στην οποία η Ελλάδα έχει την προνομιακή θέση να είναι πρωταγωνίστρια. Ένας ρόλος άξιος για Χρυσό Βατόμουρο.
Ιδού, μόλις διαβάσατε το θέμα των Zeitgeist I και II σε δύο - τρεις παραγράφους, χωρίς τις θεωρίες συνομωσίας και την μονότονη φωνή του narrator.
Πραγματικά, η θεωρία των παιγνίων είναι σατανικά ακριβής. Ακόμα και αν η κρίση έπληξε και την πλευρά των "νικητών" (βλ. η κατάρρευση της Lehman Brothers), η κατάσταση ήταν έτσι υπολογισμένη εκ των προτέρων ώστε οι χαμένοι να παραμείνουν χαμένοι. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι, στην περίπτωσή μας, τα 3/4 των χρημάτων που πήραμε με τα Μνημόνια (έχει καταντήσει μισητή λέξη, πλέον) πήγαν στην τόνωση των τραπεζών και τα υπόλοιπα εξυπηρέτησαν άλλους, σκιώδεις σκοπούς. Πήγε τίποτα στην ανάπτυξη; Τίποτα. Ξεκαθάρισε ο δημοσιονομικός βόθρος; Καθόλου. Έγιναν κάποιες προσπάθειες για τα μάτια του κόσμου, αλλά στην ουσία το ρουσφετιλίκι έμεινε ίδιο και απαράλλαχτο. Ακόμα και το σκάνδαλο της Siemens ρύθμιστηκε πρόσφατα εξωδικαστικά, σαν να λέμε, τα κουκουλώνουμε εμείς κι εσείς να πάτε να πνιγείτε! Χα! Σχεδόν κανείς από τους υπαιτίους της κατάστασης αυτής, τους περιώνυμους "νικητές" του παιχνιδιού του οποίου η κρίση αποτελεί ταυτόχρονα ανωμαλία αλλά και φυσική μετεξέλιξη, δεν πλήρωσε ούτε στο ελάχιστο. Ξέρετε ποιός την πλήρωσε, ακριβότατα μάλιστα. Αν θέλετε να το χωνέψετε ακόμα καλύτερα, κοιτάξτε στον καθρέφτη και ουρλιάξτε "κάποια καθίκια με έκαναν loser χωρίς να έχουν το παραμικρό δικαίωμα!"
Δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει τον von Neumann για την διατύπωση της τόσο χρησιμοποιημένης για την εκδούλευση των μαζών θεωρίας των παιγνίων, όπως δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει τον Einstein για το ότι τα πορίσματά του χρησιμοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, στην κατασκευή της ατομικής βόμβας. Όπως συμβαίνει παντού στην επιστήμη, πρακτική και ανθρωπιστική σημασία έχει ο τρόπος και ο λόγος χρήσης κι εφαρμογής των εκάστοτε θεωριών κι επιτευγμάτων. Οι θεωρίες αυτές καθεαυτές διατυπώνονται αποκλειστικά και μόνο για τις πνευματικές ανάγκες του ανθρώπου και για την ασίγαστη δίψα του να γνωρίσει, να καταλάβει και να περιγράψει τον κόσμο. Η εφαρμογή τους... λοιπόν, αυτό είναι άλλο καπέλο. Αν και... αν μπορούσα να γυρίσω με μια χρονομηχανή στο παρελθόν μαζί με κάποιο κουνελάκι του Playboy, να την πασάρω στον von Neumann και να τον πείσω να εγκαταλείψει την γυναίκα του και την δουλειά του πάνω στην θεωρία των παιγνίων για να εγκατασταθεί μαζί με το κουνελάκι στα Barbados, θα το έκανα.
Καταλήγουμε στο ότι τα μαθηματικά είναι αδυσώπητα - είτε βλέποντάς το ιδεαλιστικά και θεωρώντας τα σαν αυθύπαρκτες υπάρξεις, είτε έχοντας κατά νου τις πρακτικές τους χρήσεις και μόνο. Πώς μπορείς να αντιμετωπίσεις με μη μαθηματικούς τρόπους μια μαθηματικά υπολογισμένη κατάσταση;
Το συμπέρασμα που θα μπορούσε να προκύψει από αυτήν την ανάλυση φαίνεται να είναι ότι την έχουμε βάψει - τώρα και για πάντα. Κι όμως, δεν είναι αυτό. Προηγουμένως, αναφέρθηκα στο καπιταλιστικό σύστημα ως ετοιμοθάνατο. Εμμένοντας στον χαρακτηρισμό αυτό σε αρκετά παρομοίου περιεχομένου προηγούμενα posts, προσπάθησα διαλεκτικά και υπό διάφορες οπτικές γωνίες να δείξω ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι της κατάρρευσής του. Ε λοιπόν, τώρα μπορεί η κατάρρευση αυτή να περιγραφεί και μαθηματικά. Ήδη από την απλή διατύπωση του "θεωρήματος minimax", γίνεται ρητό ότι ο ανθρώπινος/ψυχολογικός παράγοντας εισάγει μεταβλητές που δεν μπορούν να πινακοποιηθούν κι έτσι μπορεί να μεταβληθεί δυναμικά η κατάσταση - πόσο μάλλον όταν η κατάσταση αυτή έχει υπολογιστεί θεωρώντας ότι οι αδύνατοι και οι αναξιοπαθούντες θα κάθονται εσαεί να βασανίζονται χωρίς να κάνουν κιχ. Αμ δε. Το πράγμα σιγοβράζει, αλλά κανένας δεν προσέχει την χύτρα. Θεωρείται ότι το φαγητό θα βράσει και θα βράσει και θα βράσει και τίποτα κακό δεν θα συμβεί, αλλά έλα όμως που η χύτρα δεν έχει βαλβίδα (κανένας δεν μερίμνησε να της βάλει) και κάποια στιγμή θα σκάσει.
Μια θεώρηση της κατάστασης όπως περιγράφηκε
εδώ θα μπορούσε να είναι η λύση. Η πρακτική έκφανση αυτή της θεώρησης αναμένεται τώρα στα κοντά, make no mistake about it. Αλλά και οποιαδήποτε άλλη θεώρηση θα μπορούσε να είναι σωστή ή εφικτή, χωρίς να την έχει διατυπώσει ο Dimos και ο οποιοσδήποτε Dimos. Το μόνο σίγουρο είναι ότι σύντομα οι κανόνες αυτού του άρρωστου παιχνιδιού θα αλλάξουν. Γιατί κανένας δεν γουστάρει να είναι συνεχώς χαμένος... πόσο μάλλον όταν αυτά που χάνει δεν είναι πράγματα που κλέβει ή θα λείψουν σε άλλους που έχουν μια ίση ανάγκη επιβίωσης, αλλά πράγματα δικά του, δεδουλευμένα, πράγματα σημαντικά για την ζωή και την κοινωνική του υπόσταση, πράγματα που ανήκουν στον ίδιο και τα παιδιά του και που του τα κλέβουν οι ήδη έχοντες, πάνω στην αρρωστημένη τους λαιμαργία και την τρελαμένη τους όρεξη για συσσώρευση, συσσώρευση, συσσώρευση, μέχρι να σκάσουν και να καταλήξουν σε μια αηδιαστική λίμνη ανθρώπινης ματαιοδοξίας.
Εσείς, εγώ, εμείς... θέλουμε να παραμείνουμε οι losers;
.jpg)
