Οι διαστάσεις του διαλόγου

Η παγκοσμιοποίηση, σαν ιδέα, ξεκίνησε προκειμένου να πραγματωθεί επιτέλους το πεπρωμένο του ανθρώπου: η κατάκτηση της υπόστασης του Homo Universalis.  Ο Homo Universalis... ο κατέχων οικουμενική γνώση, οικουμενική συνείδηση, οικουμενική παιδεία, οικουμενική διαισθητικότητα. Ο άνθρωπος που θεωρεί πατρίδα του την Γη την ίδια, που κατέχει τον βασικό έστω πυρήνα όλων των επιστημονικών αντικειμένων, πολυπράγμων, πολυποίκιλος, πολυεπίπεδος και πολυαισθαντικός.

Βεβαίως, κάτι τέτοιο ήταν και παραμένει τελείως ουτοπικό. Στην καλύτερη περίπτωση, ένας άνθρωπος μπορεί να είναι πολυδιαβασμένος και πολυάσχολος... και ταυτόχρονα αρκετά ανοιχτόμυαλος ώστε να αποδεχτεί το γεγονός ότι ορισμένα πράγματα δεν θα μπορέσει ποτέ να τα κατακτήσει και ότι θα παραμείνουν σαν κληροδότημα και σαν θησαυροί προς ανακάλυψη των νυν και μελλοντικών πιονέρων... ή τυχοδιωκτών.

Εν τούτοις, αν και ο Homo Universalis δεν υπήρξε και ούτε θα υπάρξει, η παγκοσμιοποίηση επιβλήθηκε επί άλλων βάσεων. Δεν αποτέλεσε ποτέ παγκοσμιοποίηση ιδεών, αλλά παγκοσμιοποίηση του χρήματος, του κεφαλαίου, του καπιταλισμού, της μαζοποίησης, της ισοπέδωσης και της ατομικής εξαφάνισης - η παγκοσμιοποίηση του συστήματος.

Ένας από τους λόγους που επέβαλλαν μια τέτοια κατάσταση ήταν και  είναι η αδυναμία των ανθρώπων για ειλικρινή συνεννόηση και διάλογο. Και δεν εννοώ τις διαφορές στην γλώσσα ή την έκφραση μεταξύ των διαφορετικών εθνοτήτων. Αυτές μπορούν να υπερκεραστούν. Έκεινες που στάθηκαν σαν πραγματικά εμπόδια και κόλαφοι στην πορεία προς μια παγκόσμια συνεννόηση ήταν οι διαφορές στην αντίληψη, τον τρόπο σκέψης και την πραγματιστική θεώρηση του καθενός. Οπωσδήποτε, κανείς δεν θα μπορούσε ούτε θα έπρεπε να περιμένει να σκέφτονται, να ενεργούν και να συμπεριφέρονται όλοι οι άλλοι σύμφωνα με τον δικό του τρόπο - το πρόβλημα δεν είναι αυτό. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι ποτέ δεν υπήρξε μια αμοιβαία προσπάθεια ώστε αυτές οι διαφορετικές αντιμετωπίσεις να αποτελέσουν την βάση για μια κοινή πορεία, χωρίς βεβαίως να χάνουν την ατομικότητά τους. Μια πορεία που θα προσέφερε πολλαπλά οφέλη και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές.

Την ανεπάρκεια στον διάλογο και την επικοινωνία που ταλαιπωρεί και βασανίζει την ανθρώπινη οντότητα περιέγραψε και σχολίασε, μεταξύ άλλων,  εύστοχα, ευρηματικά, ονειρικά και συχνά εφιαλτικά ο πρωτοποριακός, πολυσχιδής και πολυβραβευμένος Τσέχος σουρεαλιστής καλλιτέχνης Jan Švankmajer, μεγάλος maitre της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της κεραμικής, των κινουμένων σχεδίων, του material animation και της stop - motion τεχνικής με πλαστελίνες. Ο μεγάλος αυτός μάστορας της έκφρασης, που πλησιάζει αισίως τα 80 του χρόνια, υπήρξε μια από τις κύριες επιρροές πασίγνωστων δημιουργών, όπως του Teri Gilliam, του Tim Burton και του Shane Acker.

Συγκεκριμένα, σας παρουσιάζω την περίφημη stop - motion animated ταινία μικρού μήκους του "Možnosti dialogu" (1982) (Dimensions of dialogue, Οι διαστάσεις του διαλόγου), ταινία η οποία θεωρείται από πολλούς - και μεταξύ άλλων και από τον Gilliam - ως μια από τις καλύτερες ταινίες μικρού μήκους όλων των εποχών. Η ταινία συντίθεται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος - σουρεαλιστικό στα όρια του παρανοϊκο-κριτικού, όπως έλεγε και ο μεγάλος δάσκαλος Dali - περιγράφει την αδυναμία συνεννόησης στην σύγχρονη υπερκαταναλωτική κοινωνία, με την αδυσώπητη μηχανή του συστήματος που καταβροχθίζει, πέπτει και μετά ξερνάει συνειδήσεις, όνειρα, σκέψεις κι ελπίδες, μέχρι βεβαίως να έρθει μια άλλη μηχανή, πιο αδηφάγα, πιο λαίμαργη, που θα πάρει την θέση της. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει δύο επιμέρους ενότητες. Η πρώτη, η κατά την γνώμη μου πιο συγκινητική και συγκλονιστική από τα τρία συνολικά σκετσάκια, περιγράφει την έλλειψη επικοινωνίας σε μια ερωτική σχέση, που πάει πακέτο με την ευθυνοφοβία, τα νεύρα, την σωματική και λεκτική βία και την απαξίωση του/της συντρόφου - καταστάσεις που οξύνονται περισσότερο, παρά αμβλύνονται, από τον αναπάντεχο ερχομό ενός παιδιού. Η δεύτερη και τελευταία περιγράφει αρκετά χιουμοριστικά και σαρκαστικά την ασυνεννοησία των μεγάλων "κεφαλιών"... από αυτό κι αν έχουμε ανάλογα παραδείγματα από την πολιτική σκηνή της χώρας μας!

Αν και ίσως φανεί υπερβολικά χαοτική και υπερρεαλιστική για τα γούστα μερικών, εμένα προσωπικά η ταινία αυτή, όπως και άλλα έργα του Švankmajer, με εντυπωσίασε και με επηρέασε βαθιά. Ελπίζω να σας αρέσει.