Οι "πράσινες" πόλεις και γειτονιές που δείχνουν τον δρόμο για το μέλλον

Ο χρόνος έχει δείξει ότι οι συλλογικές δραστηριότητες και διαδικασίες μένουν συχνά χωρίς αποτέλεσμα και χάνονται πολλάκις σε ασυμφωνίες, αντιπαραθέσεις και αντικρουόμενα συμφέροντα. Όσων αφορά το περιβάλλον, τρανό παράδειγμα τέτοιου fail αποτελεί η πρόσφατη Σύνοδος της Κοπεγχάγης, που παρά τις όσες τυμπανοκρουσίες με τις οποίες είχε αναγγελθεί και τις όσες αράδες κειμένου είχαν γραφεί για αυτήν (ουπς, με πιάσατε!), δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα (για να είμαστε ακριβέστεροι, έφερε σχεδόν μηδενικά αποτελέσματα).

Το καλό είναι ότι ότι αυτά που δεν γίνονται εφικτά μέσω της μίας οδού, μπορούν να γίνουν μέσω κάποιας άλλης. Έτσι λοιπόν, ό,τι πιθανώς απέτυχε να καταφέρει η πρόσφατη Σύνοδος, επετεύχθη και συνεχίζει να επιτυγχάνεται από κοινότητες και οραματιστές ανά όλο τον κόσμο. Κατορθώνουν δηλαδή να κάνουν πράξη αυτά που ειδάλλως θα έμεναν απλά "ευχολόγια", δημιουργώντας γειτονιές και πόλεις που σέβονται την φύση, αξιοποιούν στο μέγιστο τις υπάρχουσες δυνατότητες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δεν ρυπαίνουν αλλά ανακυκλώνουν και αφήνουν ελεύθερους, πράσινους χώρους για τους κατοίκους (όπως πάρκα, χώρους αναψυχής, αλσύλια), παρέχοντάς τους έτσι υψηλό βιοτικό επίπεδο.

Στην Ελλάδα τα μόνα, μέχρι στιγμής, εξέχοντα παραδείγματα τέτοιων "πράσινων" πόλεων και περιαστικών περιοχών συναντιούνται κυρίως στην Κατερίνη και τα Τρίκαλα. Ωστόσο, οι περιπτώσεις στην υπόλοιπη υφήλιο, όπως μεταξύ άλλων και αυτές που αναφέρονται παρακάτω, είναι αρκετές και συναντιούνται κυρίως στην βόρεια Ευρώπη, τις Η.Π.Α. ή ακόμα και την Μέση Ανατολή.

- Freiburg im Breisgau, Γερμανία

Με τις δύο προεκτάσεις της, το Vauban και το Rieselfeld, η πόλη Freiburg im Breisgau (η "ελεύθερη πόλη") που βρίσκεται στο Baden - Württemberg της νοτιοδυτικής Γερμανίας είναι από τις πρωτοπόρους της πράσινης ανάπτυξης στην Ευρώπη. Η πόλη που χτίστηκε ξανά και σχεδόν εξ ολοκλήρου μετά τις καταστροφές που υπέστη κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, διαθέτει σωστό αστικό και πολεοδομικό σχεδιασμό ακτινικού τύπου, με προέκταση από το ιστορικό κέντρο προς τα έξω (ομοιάζει αρκετά με τον σχεδιασμό του Παρισιού) κι ένα εκτεταμένο δίκτυο αστικών συγκοινωνιών.

Η ανάπτυξη των δύο προαστίων ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του '90 με στόχο την δημιουργία καλύτερων συνοικιών για τις οικογένειες και την μικρότερη δυνατή κατανάλωση μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ειδική μέριμνα δόθηκε στο τελευταίο σε συνάρτηση με τις κατοικίες, αφού εκατοντάδες κτίρια σχεδιάστηκαν σύμφωνα με τα standards του Passivhaus για τις ελάχιστα ενεργοβόρες εγκαταστάσεις. Άλλα κτίρια ζεσταίνονται από συνδυαστικούς σταθμούς θέρμανσης - ενέργειας που καίνε ξύλο (με εντυπωσιακή σχέση απόδοσης - ποσότητας καυσίμου), ενώ υπάρχουν κι εκείνα που κάνουν χρήση φωτοβολταϊκών κυττάρων και ηλιακών συσσωρευτών.

Ίσως το καλύτερο παράδειγμα ενεργειακής αυτοδυναμίας που συναντάται στην πόλη αυτή είναι το Solar Settlement στο Vauban, ένα δίκτυο κτιρίων που ανήκει ενεργειακά στην κατηγορία 59 PlusEnergy. Είναι το πρώτο παγκοσμίως (και από τα ελάχιστα μέχρι στιγμής) εκτεταμένο κτιριακό σύμπλεγμα στο οποίο όλα τα σπίτια παράγουν θετικό ενεργειακό ισοζύγιο! Το ενεργειακό πλεόνασμα πωλείται έπειτα στο ηλεκτρικό δίκτυο της πόλης προς όφελος των κατοίκων.

Στο ιστορικό κέντρο τα αυτοκίνητα είναι ανεπιθύμητα και δίνεται προτεραιότητα στους πεζούς και τους ποδηλάτες, ενώ οι χώροι για στάθμευση είναι είτε απόκεντροι είτε υπόγειοι. Οι πράσινοι χώροι είναι εκτεταμένοι και τα καταστήματα καταλαμβάνουν μικρή σχετικά έκταση.

- Hammarby Sjöstad, Στοκχόλμη, Σουηδία

Το Hammarby, προάστιο της Στοκχόλμης και χτισμένο και από τις δύο μεριές της ομώνυμης λίμνης, είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση πράσινης γειτονιάς, που έχει αναπτύξει ένα πρωτοποριακό σύστημα διαχείρισης των απορριμάτων.

Η μεταμόρφωσή του από υποβαθμισμένη βιομηχανική ζώνη σε συνοικία - πρότυπο ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του '90 με την προοπτική της φιλοξενίας από την Σουηδία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Παρ'όλο που οι Αγώνες έγιναν τελικά, και με μεγάλη επιτυχία, στην χώρα μας, τα έργα στο προοριζόμενο για ολυμπιακό χωριό Hammarby δεν σταμάτησαν.

Σήμερα το προάστιο έχει λύσει το πρόβλημα της αποκομιδής και διαχείρισης απορριμάτων με ένα σύστημα που μοιάζει με τεράστια ηλεκτρική σκούπα, η οποία καθαρίζει τα σκουπίδια από όλη την πόλη. Συγκεκριμένα, κάθε διαμέρισμα έχει ειδικές υποδοχές για τα διαφορετικά είδη απορριμάτων, τα οποία απορροφώνται από υπόγειες σωληνώσεις και μεταφέρονται σε κοντινές μονάδες επεξεργασίας. Τα εύφλεκτα απορρίματα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού, το χαρτί ανακυκλώνεται και τα οργανικά σκουπίδια κομποστοποιούνται προς παραγωγή βιομάζας. Ταυτόχρονα, αξιοποιούνται τα λύματα των αποχετεύσεων για την παραγωγή βιοαερίου. Περίπου χίλια διαμερίσματα χρησιμοποιούν σόμπες καύσης βιοαερίου, το οποίο κινεί επίσης τα Μ.Μ.Μ. της περιοχής.

Οι κάτοικοι αποθαρρύνονται από το να μετακινούνται με αυτοκίνητο και πολλοί εξ αυτών είναι μέλη ενός συλλόγου που διαθέτει έναν στόλο από 25 αυτοκίνητα, διαθέσιμα επί πληρωμή στους ενδιαφερόμενους.

Στόχος είναι στο Hammarby να καταναλώνεται ανά οικογένεια 50% λιγότερη ενέργεια και 50% λιγότερο νερό από ότι σε ένα συνηθισμένο (και ήδη οικονομικό σε κατανάλωση πόρων) νοικοκυριό στην Σουηδία. Υπολογίζεται ότι το 2015, θεωρητικό έτος ολοκλήρωσης των παραπάνω έργων, 35.000 άνθρωποι θα ζουν και θα εργάζονται στην περιοχή, όπου θα έχουν κατασκευαστεί 10.000 οικολογικά διαμερίσματα που θα αποτελούν μέρη κτιρίων με αυξημένη θερμοηχομόνωση, ηλιακούς συλλέκτες και φυτεμένα δώματα.

- Treasure Island, San Francisco, Καλιφόρνια, Η.Π.Α.

Το Treasure Island, ένα τεχνητό νησί σε μια ιδιαίτερα σεισμογενή περιοχή που χρησίμευε κάποτε ως ναυτική βάση, φιλοδοξεί να γίνει μία από τις κορυφαίες "πράσινες" πόλεις των Η.Π.Α. Στόχος είναι να μετατραπεί σε μια αστική "όαση", ένα "πράσινο" εργαστήριο ανάπτυξης για τους 13.500 κατοίκους του, εν μέσω του καλιφορνέζικου χάους - μια προσπάθεια που γίνεται και σε άλλες περιοχές της βόρειας Αμερικής, όπως το Portland του Oregon το οποίο, αν και είναι η κοιτίδα παραγωγής του ομώνυμου τσιμέντου Portland, θεωρείται εν τούτοις παράδεισος για τους ποδηλάτες.

Μέχρι το 2020, στέγες συνολικής έκτασης άνω των 92 στρεμμάτων θα καλυφθούν με ηλιακά panels που θα παράγουν περίπου 30 εκατομμύρια κιλοβατώρες ενέργειας ανά έτος. Έχει προταθεί επίσης η δημιουργία ενός ανοιχτού χώρου, εμβαδού 890 στρεμμάτων περίπου, όπου θα φυτευτούν διάφορα είδη φυτών που θα συμβάλλουν στην μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ακόμα, θα σχεδιαστεί μια εκτεταμένη φάρμα, 1,6 χλμ. από το κέντρο της πόλης, ώστε να μειωθεί το κόστος με το οποίο θα επιβαρύνονται οι κάτοικοι του νησιού, καθώς ένα μεγάλο μέρος των προς κατανάλωση αγαθών δεν θα χρειάζεται πλέον να μεταφερθεί από μακρινές αποστάσεις.

Ύστερα από μελέτη των καιρικών συνθηκών, προβλέπεται ακόμη κι επανασχεδιασμός του προσανατολισμού των δρόμων. Αυτό θα έχει ως επίπτωση αφενός τον σωστό ηλιασμό, φωτισμό και αερισμό των μέχρι στιγμής πνιγμένων από τα εκατέρωθεν ψηλά κτίρια οδών, με παράλληλη ικανοποιητική απορροή και παροχέτευση των νερών της βροχής και γενικά των όμβριων κατακρημνίσεων, και αφετέρου θα εξαλειφθεί η ανάγκη για χρήση αυτοκινήτων, αφού όλες οι ανάγκες των πολιτών θα είναι δυνατόν να καλυφθούν με τα πόδια μέσα σε ένα τέταρτο της ώρας το πολύ.

Κτίρια 40+ και 60+ ορόφων θα σχεδιαστούν με αυτοδύναμες εγκαταστάσεις ενέργειας και κυματοθραύστες νέου τύπου, συνδεδεμένοι με γεννήτριες, θα εκμεταλλεύονται την κινητική ενέργεια των κυμάτων του Ειρηνικού (η Καλιφόρνια βρίσκεται στα δυτικά παράλια των Η.Π.Α., αντιδιαμετρικά σχεδόν από το Μαϊάμι).

- Masdar, Abu Dabi, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

Μια πόλη με μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, χωρίς αυτοκίνητα, χωρίς απορρίματα και 100% ανανεώσιμη ενέργεια. Αυτό είναι το όραμα των πάμπλουτων μεγιστάνων του Abu Dabi, της πρωτεύουσας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, οι οποίοι φιλοδοξούν να δημιουργήσουν την "Silicon Valley" της καθαρής και ανανεώσιμης ενέργειας, μια πόλη που θα λειτουργεί παράλληλα και ως κέντρο έρευνας και ανάπτυξης της τεχνολογίας. Επιπλέον, στον σχεδιασμό και την υλοποίησή της θα δουλέψει μια στρατιά φημισμένων αρχιτεκτόνων, με εξέχουσα την φυσιογνωμία του Sir Norman Foster.

Η δρομολόγηση της δημιουργίας της προήλθε μετά από πρωτοβουλία της κυβέρνησης του Abu Dabi σε συνεργασία με την Mubadala Development Company κι έχει ήδη ξεκινήσει, με στόχο να ολοκληρωθεί το 2016 σε επτά φάσεις. Το τελικό κόστος υπολογίζεται στα 22 δισ. δολάρια και ο αριθμός των κατοίκων στους 50.000.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά σχέδια είναι οι γιγαντιαίες "ομπρέλες" πάνω από την πόλη που θα λειτουργούν σαν "ηλιοτρόπια". Κατά την διάρκεια της ημέρας θα προσφέρουν σκιά, θα αποθηκεύουν ηλιακή ενέργεια και το βράδυ θα απελευθερώνουν θερμότητα.

Οι προσόψεις των κτιρίων, παράλληλα, θα είναι κατασκευασμένες με γωνίες ώστε να αξιοποιείται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η ηλιακή ακτινοβολία (λόγω ανάκλασης και/ή διάχυσης της ακτινοβολίας μέσω των γωνιών), ενώ τα συνθετικά υλικά στις επιφάνειες των τοίχων θα ανταποκρίνονται στις αλλαγές της θερμοκρασίας, μεταβάλλοντας την μοριακή τους δομή και άρα την θερμοχωρητικότητά τους. Προβλέπεται ακόμα διαδραστικός φωτισμός ανάλογα με τον τρόπο κίνησης των πεζών αλλά και τον τρόπο που χρησιμοποιούν τα κινητά τους τηλέφωνα.

- Todmorden, Yorkshire, Μ. Βρετανία

Η μικρή αυτή αγγλική πόλη των 15.000 κατοίκων έχει κατορθώσει τους τελευταίους 22 περίπου μήνες ό,τι δεν κατόρθωσαν οι ηγέτες της υφηλίου τα τελευταία 18 χρόνια (από την πρώτη Σύνοδο για το Περιβάλλον και το Κλίμα στο Rio De Janeiro τo 1992) - να αλλάξει δηλαδή ριζικά και προς το βιωσιμότερο τον τρόπο που προσεγγίζεται το περιβάλλον στα πλαίσια ενός ανθρώπινου οικισμού.

Όλα ξεκίνησαν πριν από δύο σχεδόν χρόνια, όταν στην πόλη άρχισαν να πραγματοποιούνται οι πρώτες λεγόμενες "προπαγανδιστικές φυτεύσεις". Στο πλαίσιο αυτών, πολίτες σε ρόλο "αντάρτη κηπουρού" έβγαιναν με τα φτυάρια τους, χωρίς προηγούμενη άδεια, και άρχιζαν να φυτεύουν λάχανα σε μέχρι πρώτινως παραμελημένους χώρους. Στην πορεία, οι τοπικές Αρχές αναμίχθηκαν ενεργά και μοίρασαν στους κατοίκους περισσότερα από χίλια δέματα με σπόρους για φύτεμα, διοργανώνοντας παράλληλα πλήθος ανοικτών σεμιναρίων (κηπουρικής, καλλιέργειας ζωοτροφών, κτηνοτροφίας κ.ά.), ενώ στις φυτεύσεις επιστρατεύθηκαν και περισσότερο απομονωμένες κι ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού (άτομα με ειδικές ανάγκες, ψυχικά ασθενείς, ηλικιωμένοι, πρώην χρήστες ναρκωτικών ουσιών που ήταν στην διαδικασία της επανένταξης κ.τ.λ.). Με τον καιρό το όλο θέμα διογκώθηκε και στα μέσα του περασμένου Νοέμβρη το project βραβεύτηκε ως το πλέον εμπνευσμένο κοινοτικό πρόγραμμα της Μ. Βρετανίας - πλέον προετοιμάζεται η εξαγωγή του και σε άλλες πόλεις του νησιού.

Ενδεικτικά, το 45% των κατοίκων του Todmorden καλλιεργεί πλέον εν οίκω τα δικά του λαχανικά, ενώ οι εκτροφείς κοτόπουλων δεκαπενταπλασιάστηκαν τα δύο τελευταία χρόνια. Επιπλέον, το 70% του πληθυσμού καθώς και τα οχτώ σχολεία της πόλης καλύπτουν τις διατροφικές τους ανάγκες με ντόπια προϊόντα (κρέας, ψωμί, λαχανικά, φρούτα, τυροκομικά και γαλακτοκομικά προϊόντα), ενώ από τον Ιούνιο του 2008 και μέχρι σήμερα έχουν φυτευτεί κοντά 300 αυτοσχέδιοι λαχανόκηποι στις αυλές κατοικιών, σχολείων, ιατρικών κέντρων και δημοσίων κτιρίων. Με πρωτοβουλία των ιδίων των κατοίκων, η παραπάνω μεταμόρφωση αποτελεί έργο ενός κινήματος λαϊκής βάσης που στοχεύει στο να καταστεί το Todmorden απολύτως αύταρκες σε τρόφιμα ως το 2018.