Πάρα πολύς πόνος που φωλιάζει σε μια πάρα πολύ μικρή λωρίδα γης

Καμιά από τις ταινίες που παρακολούθησα λουφάροντας ως εθελοντής στο 49ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης του 2008 δεν με συγκλόνισε τόσο βαθιά όσο το φημισμένο πλέον δραματικό ντοκιμαντέρ κινουμένων σχεδίων (ψευδοκινουμένων σχεδίων για να είμαι ακριβής, αφού το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας δημιουργήθηκε με την τεχνική του rotoscoping, όπως η παλιότερη ταινία του Richard Linklater "A scanner darkly") του Ari Folman - μιλάω φυσικά για το ανατριχιαστικό "Waltz with Bashir (Βαλς με τον Μπασίρ)". Τις προάλλες έτυχε να το ξαναπαρακολουθήσω μαζί με παρέα σε φιλικό σπίτι και μετά από δικιά μου παρότρυνση. Αυτή η εκ νέου θέαση της ταινίας με ώθησε στο να μελετήσω και πάλι τα γεγονότα που προηγήθηκαν της πρώτης Intifada και να συγγράψω αυτό το post.

Σκόπιμο εδώ είναι να αναφέρω, για όσους δεν έχουν δει το έργο, μια σύντομη περίληψη της πλοκής, μια και αυτό εξυπηρετεί και τον νοηματικό άξονα της ανάρτησης που ακολουθεί. Θα προσπαθήσω να αποφύγω τα spoilers κατά την περίληψη αυτή.

Η ταινία δανείζεται το όνομά της από τον δολοφονηθέντα το 1982 Λιβανέζο πολιτικό ηγέτη Bashir Gemayel. Τοποθετημένη στο 2006, περιστρέφεται γύρω από την ιστορία του 43χρονου Ισραηλινού Ari (πρωταγωνιστεί ο ίδιος ο σκηνοθέτης) ο οποίος είχε υπηρετήσει το 1982 ως πεζικάριος στις Ισραηλινές στρατιωτικές δυνάμεις στον Εμφύλιο Πόλεμο του Λιβάνου (1975 - 1990), κατά την διάρκεια του οποίου την χώρα καταλάμβαναν κατοχικές δυνάμεις τόσο του Ισραήλ, όσο και της Συρίας. Το 2006, σχεδόν μεσήλικας πια, συναντά έναν παλιό συστρατιώτη του από τότε, ο οποίος του λέει για τους εφιάλτες που τον βασανίζουν από τις αποτρόπαιες καταστάσεις που είδε ή συμμετείχε κατά την περίοδο που υπηρέτησε. Ο Ari, παραδόξως, έχει κενά μνήμης από εκείνη περίοδο. Έτσι ξεκινά ένα επίπονο και δύσκολο αναδρομικό ταξίδι, συναντώντας παλιούς του συντρόφους, ξεσκονίζοντας παλιές φωτογραφίες, επαναφέροντας στην επιφάνεια από καιρό θαμμένες αναμνήσεις, ώσπου επιτέλους συνειδητοποιεί την τρομερή αλήθεια και όσα τον συνδέουν με τα τραγικά περιστατικά της ύστερης περιόδου του πολέμου του Λιβάνου, και ιδίως τον πόλεμο των χαρακωμάτων στην Βυρηττό και την περιβόητη σφαγή στους παλαιστινιακούς προσφυγικούς οικισμούς Sabra και Shatila στις 16 - 18 Σεπτεμβρίου του 1982.

Η σφαγή στην Sabra και την Shatila... Το γεγονός που, μαζί με τον γενικότερο δεκαπεντάχρονο πόλεμο στον Λίβανο, λειτούργησε ως σκανδάλη για τις απανωτές ριπές αιματοχυσίας που ακολούθησαν... τον Πόλεμο των Οικισμών (1985 - 1987), την πρώτη Intifada (1987 - 1993), την δεύτερη Intifada (2000 - 2006), τον πόλεμο της Γάζας το 2008 και την, αναίμακτη μέχρι στιγμής αλλά συντιθέμενη μόνο από πράξεις διαμαρτυρίας, τρίτη Intifada (2009 - συνεχίζεται). Γεγονότα των οποίων οι αφορμές πηγάζουν από την γενικότερη αραβο - ισραηλινή διαμάχη για την επικυριαρχία των περιοχών στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, μια διαμάχη που ιδεολογικά και πολιτικά άρχισε να παίρνει σχήμα και μορφή από το 1916 και στην ουσία ξέσπασε το 1948 - 1949 κατά την διάρκεια του πρώτου Αραβο - Ισραηλινού Πολέμου. Ενός πολέμου που ποτέ δεν σταμάτησε, απλά με το πέρασμα των δεκαετιών μετεξελίχθηκε στις προαναφερθείσες μορφές.

Sabra και Shatila... τί είχε συμβεί τελικά εκεί;

Εν ολίγοις, το μακελειό στην Sabra και την Shatila συνίστατο στην σφαγή μουσουλμάνων Παλαιστίνιων και Λιβανέζων αμάχων το μαρτυρικό τριήμερο 16 - 18 Σεπτεμβρίου του 1982 από την χριστιανική λιβανέζικη Εθνοφρουρά των Φαλαγγιστών (οι Φαλαγγιστές, δηλαδή η δεξιά πολιτική πτέρυγα που υποστηρίζεται από τους Μαρωνίτες - την ένωση των Ανατολικών Συριακών Καθολικών Εκκλησιών - ήταν τότε μεγάλη πολιτική δύναμη στον Λίβανο κι εξακολουθούν να είναι, ως μέλη πλέον της Συμμαχίας της 14ης Μαρτίου και πολιτικοί αντίπαλοι της Hezbollah), ως αντίποινα για την δολοφονία του Φαλαγγιστή ηγέτη Bashir Gemayel από εξτρεμιστές. Οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (I.D.F.), έχοντας ήδη εισβάλλει στον Λίβανο, περικύκλωσαν τους παλαιστινιακούς προσφυγικούς οικισμούς της Βυρηττού και πρόσφεραν, επιδεικνύοντας αγαστή σύμπνοια με τους Φαλαγγιστές, ελεύθερη δίοδο στις στρατιωτικές δυνάμεις των ακολούθων του Bashir. Οι δυνάμεις αυτές εισχώρησαν στους δύο  μαρτυρικούς οικισμούς και τους έπνιξαν στο αίμα, πυροβολώντας, μαχαιρώνοντας, κατακρεουργώντας, βιάζοντας μέχρι θανάτου και πατώντας με μπουλντόζες άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Ο αριθμός των νεκρών από αυτήν την επιχείρηση ολικής εκκαθάρισης εκτιμάται ακόμα και στους 3.500.

Οι Φαλαγγιστές ήταν κάτω από τις διαταγές του Elie Hobeika, ο οποίος αργότερα υπηρέτησε μακρά θητεία ως μέλος του λιβανέζικου Παρλιαμέντου (ένα άλλο όνομα της Συμμαχίας της 14ης Μαρτίου) και διετέλεσε, την δεκαετία του '90, υπουργός χαρτοφυλακίου. Ο Ισραηλινός Αρχηγός Επιτελείου ήταν ο στρατηγός Rafael Eitan, ενώ ο Υπουργός Αμύνης του Ισραήλ δεν ήταν άλλος από τον γνωστότερο και σε εμάς Ariel Sharon, διαβόητου λόγω του ανθρωποκυνηγητού που είχε κυρήξει κατά του αγαπητού στην Ελλάδα Παλαιστίνιου ηγέτη Yasser Arafat καθώς και για την ανάμιξή του στα γεγονότα της πρώτης και δεύτερης Intifada.

Οι διαφωνίες συνεχίζονται ως τις μέρες μας για το αν, πέρα από τις λιβανέζικες δυνάμεις που έφεραν σε πέρας την σφαγή, ήταν και οι ισραηλινές εμμέσως ή αμέσως υπεύθυνες για το μακελειό. Το 1982, μια ανεξάρτητη επιτροπή προεδρευόμενη από τον Sean McBride κατέληξε στο ότι οι αρχές ή οι στρατιωτικές δυνάμεις του Ισραήλ ήταν αναμεμιγμένες έμμεσα και άμεσα στο μακελειό στην Sabra και την Shatila. Τουναντίον, η κυβέρνηση του Ισραήλ, θεσπίζοντας την Επιτροπή του Kahan προς "διερεύνηση των γεγονότων", απεφάνθη στις αρχές του 1983 πως οι Ισραηλίτες ήταν εμμέσως μόνο υπεύθυνοι για το γεγονός. Αν και πολλοί θεώρησαν πως η όλη αυτή κίνηση έγινε προκειμένου να ριχτεί στάχτη στα μάτια της κοινής γνώμης, εν τούτοις οδήγησε στην παραίτηση, μετά από πολιτική πίεση, του Sharon από την καρέκλα του Υπουργού, ενέργεια που έκανε με εξέχουσα απροθυμία. Στην περίπτωση αυτή ο Ισραηλινός πρώην Υπουργός λειτούργησε ως αποδιοπομπαίος τράγος... γεγονός βέβαια που δεν τον εμπόδισε να επιστρέψει με άγριες διαθέσεις σχεδόν μια δεκαετία αργότερα. Αλλά καλύτερα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Την δεκαπενταετία 1975 - 1990, μέλη αντικρουόμενων συμμαχιών με γειτονικές χώρες συγκρούονταν με λύσσα στα λιβανέζικα εδάφη, μεσούντος του Εμφύλιου Πολέμου του Λιβάνου. Ακόμα και την πρώτη περίοδο του πολέμου υπήρχαν χιλιάδες άμαχοι που έπεσαν θύματα της παράλογης πολεμικής αγριότητας - χαρακτηριστικά αναφέρονται οι σφαγές της Karantina (Ιανουάριος 1976, το λεγόμενο Μαύρο Σάββατο) και του Tel al - Zaatar (Αύγουστος 1976) από τους Φαλαγγιστές ενάντια σε Παλαιστίνιους πρόσφυγες, αλλά και του Damour (Ιανουάριος 1976), με θύματα αυτήν την φορά Μαρωνίτες και θύτες μέλη του P.L.O. (Palestinian Liberation Organisation - Παλαιστινιακός Απελευθερωτικός Οργανισμός). Το γαϊτανάκι του θανάτου έγραψε, καθ'όλη την πολεμική περίοδο, κοντά στα 300.000 θύματα.
Ο Πόλεμος είδε την γέννηση και την διάλυση διαφόρων μεταβαλλόμενων συμμαχιών. Οι Λιβανέζοι εθνικιστές, με κορωνίδα τους Φαλαγγιστές, συμμάχησαν αρχικά με την Συρία κι έπειτα με το Ισραήλ, που τους παρείχε όπλα κι εκπαίδευση για να αντιμετωπίσουν τον P.L.O. Άλλες φράξιες συμμάχησαν με την Συρία (ξανά), το Ιράν, ακόμα και την Αίγυπτο. Επιπλέον, το Ισραήλ παρείχε εκπαίδευση, όπλα, υλικό, προμήθειες κι εγκαταστάσεις στον χριστιανικό Στρατό του Νοτίου Λιβάνου (S.L.A.) ήδη από το 1978.

Sabra ήταν το όνομα μιας φτωχογειτονιάς στα νότια προάστια της δυτικής Βυρηττού, παρακείμενης του προσφυγικού οικισμού Shatila που είχε στηθεί ήδη από το 1949 από το παρακλάδι των ανθρωπιστικών υπηρεσιών του Ο.Η.Ε. ονόματι U.N.R.W.A. (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East). Με τα χρόνια οι κάτοικοι αλλά και οι οικιστικές τους προεκβολές αναμίχθηκαν, ώσπου επικράτησε ο γενικός όρος "οι οικισμοί της Sabra και της Shatila". Προς την δεκαετία του '80, ο σύμμικτος πια πληθυσμός αυξήθηκε κατά πολύ από τους επιπλέον πρόσφυγες που συνέρρεαν από το νότιο Λίβανο λόγω του Εμφυλίου. Οι πρόσφυγες αυτοί απαρτίζονταν κυρίως από Παλαιστίνιους και Λιβανέζους Σιίτες.

Ο P.L.O. επιτιθόταν στο Ισραήλ έχοντας ως βάση τα εδάφη του νοτίου Λιβάνου και το Ισραήλ ανταπέδιδε βομβαρδίζοντας νευραλγικές για τον P.L.O. θέσεις. Αυτό όμως που λειτούργησε ως casus belli για την έναρξη μιας γενικής ισραηλίτικης επίθεσης ήταν η δολοφονική απόπειρα κατά του Ισραηλινού πρέσβη Shlomo Argov στις 4 Ιουνίου του 1982 από εξτρεμιστές, υπό τις διαταγές του Abu Nidal. Μόλις δύο μέρες αργότερα, το Ισραήλ εισέβαλλε στον Λίβανο με μια δύναμη 60.000 στρατιωτών, κάτι που αποδοκιμάστηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. Ένα τρίμηνο μετά, μετά από μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός που υπογράφτηκε στα τέλη Αυγούστου υπό την αιγίδα των Η.Π.Α., ο P.L.O. συμφώνησε να αφήσει τα λιβανέζικα εδάφη κάτω από διεθνή επιτήρηση, ενώ οι Ισραηλινοί από την άλλη υποσχέθηκαν να μην προχωρήσουν περεταίρω μέσα στην Βυρηττό.
Στις 23 Αυγούστου του 1982, ο Bashir Gemayel, δημοφιλής, όπως προαναφέρθηκε, ανάμεσα στους Μαρωνίτες, εκλέχτηκε από την Εθνική Συνέλευση Πρόεδρος του Λιβάνου. Το Ισραήλ στηρίχτηκε στον Gemayel και τις δυνάμεις του ως αντίβαρο στις εναπομείνασες δυνάμεις του P.L.O., ισχυροποιώντας έτσι τους δεσμούς του με τους Μαρωνίτες.  Οι δεσμοί αυτοί μεταφράστηκαν σε υπέρμετρη ανοχή, καθώς στην 1η του Σεπτέμβρη, όταν ολοκληρώθηκε η έξωση των περισσότερων μονάδων του P.L.O., οι Μαρωνίτες επέτρεψαν, ή μαλλον ενθάρρυναν, την παράταξη των ισραηλινών στρατευμάτων ολόγυρα των προσφυγικών οικισμών της Sabra και της Shatila.

  
O Bashir Gemayel λίγο καιρό πριν την δολοφονία του.

Τα πράγματα άρχισαν να ξεφεύγουν και πάλι κατά την συνάντηση του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Menachem Begin και του Gemayel στην Nahariya και στην ισχυρή πίεση που άσκησε ο πρώτος στον δεύτερο για την υπογραφή συμφώνου ειρήνης και φιλίας μεταξύ του Λιβάνου και του Ισραήλ. Ο Begin ήθελε ακόμα την παράταση της παρουσίας του S.L.A. στον νότιο Λίβανο "για να μην διαταραχθεί η ειρήνη" και απαίτησε από τον Gemayel να κινηθεί στρατιωτικά εναντίον των ήδη εξωθημένων ή εναπομεινασών δυνάμεων του P.L.O., για τις οποίες ο Begin πίστευε ότι παρέμεναν μια απειλή. Οι Φαλαγγιστές όμως, ενώ είχαν πριν συγκροτηθεί ως μια ενιαία συμμαχική προς το Ισραήλ δύναμη, τώρα είχαν διαιρεθεί εξαιτίας της συμμαχίας που είχε συναφθεί με την Συρία, στρατιωτικό εχθρό του Ισραήλ. Κατά συνέπεια, ο Gemayel αρνήθηκε τις προτάσεις του Begin και δεν ξεκίνησε στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των ομάδων του P.L.O.
Στις 14 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, o Gemayel σκοτώθηκε σε μια έκρηξη που ισοπέδωσε όλο το προεδρικό μέγαρο. Ο ένοχος, Habib Tanious Shartouni, συνελήφθη και ομολόγησε, αποκαλύπτοντας ότι ήταν μέλος του Συριακού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και πράκτορας της Συριακής Κατασκοπίας. Οι Παλαιστίνιοι και λοιποί μουσουλμάνοι ηγέτες, παρ'όλ'αυτά, αρνήθηκαν κάθε ανάμιξη.
Ελάχιστες ώρες μετά την δολοφονία, ο Ariel Sharon, με την υποστήριξη του Begin, αποφάσισε την κατάληψη της δυτικής Βυρηττού, πληροφορώντας κατόπιν εορτής για την ενέργεια του αυτή τον Υπουργό Εξωτερικών Yitzhak Shamir και μην συμβουλευόμενος το Υπουργικό Συμβούλιο του Ισραήλ. Την ίδια νύχτα ο Sharon ξεκίνησε τις προετοιμασίες για την σύσφιγξη του κλοιού γύρω από την Sabra και την Shatila, ενώ στις 15 Σεπτεμβρίου ανακατέλαβε την δυτική Βυρηττό. Αυτή η κίνηση έσπασε την συμφωνία με τις Η.Π.Α., οι οποίες είχαν εγγυηθεί μεταξύ άλλων την ασφάλεια των μουσουλμάνων της δυτικής Βυρηττού κι επιπλέον καταπάτησε την κατάπαυση πυρός που είχε συνυπογραφεί με την Συρία και τις εναπομείνασες μουσουλμανικές δυνάμεις στον Λίβανο. Αυτές οι κατάπτυστες κινήσεις, συνεπικουρούμενες από την δίψα για εκδίκηση των Φαλαγγιστών μετά την δολοφονία του Προέδρου τους, έθεσαν σε κίνηση τα τελικά γεγονότα.
Το απόγευμα της 15ης Σεπτεμβρίου, οι δυνάμεις της I.D.F. είχαν πλήρως περικυκλώσει τους οικισμούς, ελέγχοντας όλες τις εισόδους κι εξόδους. Επίσης, Ισραηλίτες σκοπευτές κατέλαβαν κοντινά πολυώροφα κτίρια (μεταξύ άλλων το κτίριο της πρεσβείας του Κουβέιτ) που τους πρόσφεραν πανοραμική θέα. Ορισμένες ώρες αργότερα, τα tanks της I.D.F. ξεκίνησαν τον βομβαρδισμό των οικισμών.

Ο Ariel Sharon αυτοπροσώπως και ο Αρχηγός Επιτελείου Rafael Eitan συνάντησαν υψηλόβαθμους Φαλαγγιστές, παροτρύνοντάς τους να εισβάλλουν στους οικισμούς της Sabra και της Shatila και λέγοντάς τους, ψευδώς, ότι ήταν μέλη του P.L.O. που ευθύνονταν για την δολοφονία του Gemayel και πώς ήταν ενδεχόμενο τα μέλη αυτά να είχαν κρυφτεί ανάμεσα στους πρόσφυγες. Το ισραηλίτικο σχέδιο προέβλεπε τον έλεγχο από τις δυνάμεις της I.D.F. της περιμέτρου των οικισμών και την υλική υποστήριξη των Φαλαγγιστικών δυνάμεων που θα εισέβαλλαν και θα ξεκινούσαν εκκαθαρίσεις, ψάχνοντας πιθανά μέλη του P.L.O. που θα παραδίδονταν στην συνέχεια στις ισραηλινές δυνάμεις. Οι διαβουλεύσεις ολοκληρώθηκαν στις 3:00 τα ξημερώματα της 16ης Σεπτεμβρίου.
Μια ώρα αργότερα, 1.500 στρατιώτες συγκεντρώθηκαν στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Βυρηττού που είχε καταληφθεί από το Ισραήλ. Κάτω από τις διαταγές του Elie Hobeika, άρχισαν την επέλαση προς τους οικισμούς μέσα σε οχήματα παρεχόμενα από την I.D.F. και ακολουθώντας ισραηλινές οδηγίες για τον τρόπο που θα εισέρχονταν σε αυτούς. Οι δυνάμεις αυτές αποτελούνταν κυρίως από Φαλαγγιστές, αν και υπήρχαν και μερικοί ισραηλινοί στρατιώτες ανήκοντες στις "Ελεύθερες Δυνάμεις του Λιβάνου", κάτω από τις οδηγίες του Saad Haddad.
Η πρώτη μονάδα, αποτελούμενη από 150 Φαλαγγιστές, εισέβαλλε στους οικισμούς στις 6:00 το πρωί. Ήδη από αυτήν την πρώτη προέλαση σημειώθηκαν αναίτιες δολοφονικές ενέργειες, όπως την στοίχιση σε σειρά δεκάδων ατόμων ανεξαρτήτος φύλου και ηλικίας και τον τουφεκισμό τους έναν προς έναν. Κατά την διάρκεια της νύχτας αλλά και κατά την επέλαση των Φαλαγγιστών, μέλη της I.D.F. εκτόξευσαν εκατοντάδες φωτοβολίδες πάνω από τους οικισμούς, επιτείνοντας την κολασμένη ατμόσφαιρα του τοπίου. Στις 11:00 εστάλη η πρώτη αναφορά στο αρχηγείο της I.D.F. στην ανατολική Βυρηττό όπου περιγραφόταν ο φόνος 300 ατόμων. Η αναφορά προωθήθηκε στο Tel Aviv και την Ιερουσαλήμ, όπου και την είδαν και αξιολόγησαν γύρω στους 20 υψηλόβαθμους Ισραηλίτες αξιωματούχους. Περεταίρω αναφορές για μαζικούς σκοτωμούς ακολούθησαν, αλλά δεν έφτασαν όλες σε κυβερνητικά χέρια στην Ιερουσαλήμ.
Τις επόμενες ώρες, οι Φαλαγγιστές έδωσαν στην εισβολή τους διαστάσεις πραγματικού μακελειού, βιάζοντας ομαδικά και στην συνέχεια μαχαιρώνοντας γυναίκες, τουφεκίζοντας άνδρες, νέους, γέρους  ή αγόρια και ισοπεδώνοντας με μπουλντόζες σπίτια, στις περισσότερες περιπτώσεις θάβοντας ζωντανές μέσα στα ερείπια ολόκληρες οικογένειες που είχαν προηγουμένως κλειδώσει εντός. Κατά την διάρκεια όλων αυτών των αποτρόπαιων γεγονότων και τις νυχτερινές ώρες, τα μέλη της I.D.F. συνέχιζαν να εκτοξεύουν φωτοβολίδες εν είδει προβολέων και διευκολύνοντας έτσι την αιματοχυσία.

Σε κάποια φάση, ένας ασυρματιστής από το πεδίο της σφαγής επικοινώνησε με τον Hobeika, ρωτώντας τον τί να κάνει με τις γυναίκες και τα παιδιά των οικισμών. Ένας Ισραηλινός στρατιωτικός υπάλληλος, που περνούσε την στιγμή εκείνη από κοντά, άκουσε την απάντηση του Hobeika: "Αυτή είναι η τελευταία φορά που με ρωτάς κάτι τέτοιο. Ξέρεις ακριβώς τί πρέπει να κάνεις." Την ίδια στιγμή, ακούγονταν από πίσω γέλια Φαλαγγιστών στρατιωτών. Ο Ισραηλινός υπάλληλος ανέφερε στον ανώτερό του, αρχιστράτηγο Amos Yaron, ο οποίος έπειτα προειδοποίησε τον Hobeika να μην βλάψει άλλους αμάχους, μην παίρνοντας όμως καμιά παραπάνω ευθύνη. Καθ'όλη την διάρκεια της αιματοχυσίας μέσα στους οικισμούς, οι Ισραηλίτες στρατιώτες που τους περικύκλωναν γυρνούσαν πίσω τυχόν Παλαιστίνιους που προσπαθούσαν να διαφύγουν και οι οποίοι έπειτα εκτελούνταν, όπως καταγράφηκε από cameraman του λονδρέζικου ειδησεογραφικού πρακτορείου Visnews.
Το απόγευμα της 16ης Σεπτεμβρίου έλαβε χώρα μια συνάντηση μεταξύ του Ισραηλινού Αρχηγού Επιτελείου και των αξιωματικών των Φαλαγγιστών. Σύμφωνα με την αναφορά της Επιτροπής του Kahan (βασισμένη στην μαρτυρία ενός πράκτορα της Mosad), o Eitan κατέληξε στην παρότρυνση των Φαλαγγιστών "να συνεχίσουν τις ενέργειες, ολοκληρώνοντας το ξεκαθάρισμα των οικισμών νότια του Fakahani μέχρι αύριο στις 5:00 το απόγευμα", ώρα για την οποία οι Η.Π.Α. είχαν εκδόσει τελεσίγραφο για κατάπαυση των βιαιοπραγιών. Δήλωσε ακόμα "δεν αισθάνομαι ότι συνέβη ή πρόκειται να συμβεί κάτι αντικανονικό εντός των ορίων των οικισμών (!)" και παραχώρησε στους Φαλαγγιστές τρακτέρς για την ευκολότερη κατεδάφιση των εναπομεινουσών παραγκών.
Την Παρασκευή 17 Σεπτεμβρίου, κατά το σφράγισμα των ερειπίων των οικισμών, ορισμένοι ανεξάρτητοι παρατηρητές και μεταξύ άλλων ο Νορβηγός δημοσιογράφος και διπλωμάτης Gunnar Flakstad, κατάφεραν να εισέλθουν και ήρθαν αντιμέτωποι με την αποτρόπαια εικόνα εκατοντάδων σκορπισμένων, διαμελισμένων ή εγλωβισμένων στα ερείπια πτωμάτων, τα οποία οι Φαλαγγιστές προσπαθούσαν να απομακρύνουν χρησιμοποιώντας ακόμα και φτυάρια.
Οι Φαλαγγιστές δεν εγκατέλειψαν τους οικισμούς στις 5:00 το απόγευμα του Σαββάτου ως όφειλαν. Απεναντίας, ανάγκασαν τους ελάχιστους εναπομείναντες που επιβίωσαν να εξέλθουν ως αιχμάλωτοι από τα ερείπια της Sabra και της Shatila για να ανακριθούν - αυτό συνεχίστηκε όλη την μέρα. Οι στρατιωτικές δυνάμεις δεν εγκατέλειψαν τον τόπο των μαρτυρίων παρά το δειλινό της 18ης Σεπτεμβρίου, ενώ οι πρώτοι δημοσιογράφοι εισήλθαν γύρω στις 9:00 όπου και αντίκρισαν τα επακόλουθα του λουτρού αίματος που είχε λάβει χώρα, μια και οι Φαλαγγιστές, κάτω από την πίεση των Η.Π.Α. κι εξαιτίας της καταπάτησης της χρονικής προθεσμίας που τους δόθηκε, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν από ένα σημείο και μετά άρον άρον τους οικισμούς, μην ολοκληρώνοντας την εκκαθάριση της σκηνής και αφήνοντας εκτεθειμένους εκατοντάδες νεκρούς. Τα πρώτα επίσημα νέα για την σφαγή κυκλοφόρησαν εντός ολίγων ωρών.

 

Τα χρόνια που ακολούθησαν και μέχρι σήμερα υπάρχει συνεχιζόμενη διαμάχη για τις ευθύνες των Φαλαγγιστών και των Ισραηλιτών και το θέμα της έμμεσης ή άμεσης ανάμιξής τους, για το αν η σφαγή αυτή μπορεί να θεωρηθεί γενοκτονία ή όχι, για την ουδετερότητα των Μ.Μ.Ε. που κάλυψαν το γεγονός, για τις διαταγές που έδωσαν οι ηγεσίες και για πλείστες άλλες προεκτάσεις των διαφόρων ενεργειών των στρατιωτικών και πολιτικών ομάδων που συμμετείχαν στην "επιχείρηση". Αλλά, πέρα και πάνω από κάθε ερμηνεία, αυτά που τελικά έχουν σημασία είναι τα γεγονότα, τα αδιάψευστα στοιχεία και οι αποδείξεις. Και όλα αυτά μας λένε ότι στο όνομα του θρησκευτικού και φυλετικού φανατισμού και για την επικυριαρχία εδαφών, πόρων και εκτάσεων συνέβη ένα από τα χειρότερα εγκλήματα πολέμου της τελευταίας 30ετίας και γενικότερα της Ιστορίας, το οποίο, αν και ένα από τα πιο απάνθρωπα, δεν υπήρξε εν τούτοις το μοναδικό και ήταν μόνο η αρχή της συνεχιζόμενης αιματοχυσίας των τελευταίων 25 χρόνων στον Λίβανο, την Ιορδανία και πάνω από όλα στην Λωρίδα της Γάζας. Μια αιματοχυσία που δυστυχώς υποδαυλίζεται συνεχώς και δεν φαίνεται ότι θα σταματήσει - όχι πριν εξολοθρευθούν όλοι οι Παλαιστίνιοι από τους Ισραηλίτες ή το αντίστροφο. Μια παράνοια που δεν λέει να τελειώσει, σε μια περιοχή ταλαιπωρημένη και μαρτυρική, μια στενή έκταση γης που σε όλη την ιστορία της, από τα αρχαία χρόνια ακόμα, με τις διαμάχες των Ισραηλιτών και των Φιλισταίων (προγόνων των τωρινών Παλαιστινίων), ποτίζεται ανελλιπώς με αίμα και δάκρυα.
Οι πόλεμοι στο Κοσσυφοπέδιο, τον Κόλπο και το Ιράκ, το Ιράν, το Αφγανιστάν και όσοι άλλοι συνέβησαν από το '85 και μετά (οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν θλιβερά συγκεντρωμένοι στην μεσογειακή γειτονιά μας) ήταν μεν φρικαλέοι αλλά αν μη τί άλλο συνέβησαν και τελείωσαν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Η διαμάχη μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλιτών όμως συνεχίζεται, αμείωτα, καθώς όλοι περιμένουν με κομμένη την ανάσα την στιγμή που οι πρωτεργάτες της τρίτης Intifada θα αφήσουν τις ειρηνικές, μέχρι στιγμής, διαμαρτυρίες και θα περάσουν για άλλη μια φορά στην ενεργό δράση, πυροδοτώντας νέες συρράξεις. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αυτή η αδράνεια οφείλεται μέχρι στιγμής στις εσωτερικές διαμάχες των απομειναριών των αντιστασιακών οργανώσεων της Fatah και της Hamas. Όπως και να έχει όμως, η προοπτική της αναζωπύρωσης των εχθροπραξιών φαντάζει τρομακτική. Αλλά δυστυχώς και ρεαλιστική. Πόσο ακόμα θα αντέξουν οι Παλαιστίνιοι τις βιαιοπραγίες εις βάρος τους και την στέρηση της ατομικής τους ελευθερίας και αξιοπρέπειας, στοιβαγμένοι κατά χιλιάδες με άθλιες συνθήκες διαβίωσης στην στενότατη Λωρίδα της Γάζας όπου εξορίστηκαν και διώχτηκαν από τα σπίτια τους κι έχοντας μονίμως στραμμένα πάνω τους τα ισραηλινά πολυβολεία; Και πόσο ακόμα θα αντέξουν και οι Ισραηλίτες που, αν και έχουν το μεγαλύτερο και ίσως μοναδικό μερίδιο ευθύνης για την πυροδότηση των εχθροπραξιών ήδη από το 1948 και μετά και οφείλονται στον δικό τους φανατισμό οι εκατόμβες των θυμάτων και τα περισσότερα εγκλήματα πολέμου στον χώρο της Εγγύς και Μέσης Ανατολής, έχουν εν τούτοις μονίμως τον φόβο, σε επίπεδο πολιτικής και καθημερινής ζωής, ότι το λεωφορείο, το γραφείο, το νοσοκομείο ή η καφετέρια στην οποία βρίσκονται μπορεί ανά πάσα στιγμή να εκραγεί από την ανθρωποβόμβα κάποιου Παλαιστίνιου καμικάζι, παρασύροντας στον θάνατο δικαίους και αδίκους;
Αλήθεια, πόσο ακόμα;