Από το σχέδιο στο εργοτάξιο: η σημασία της μελέτης εφαρμογής και της σωστής επίβλεψης

Χτες το απόγευμα παρακολούθησα στο Μακεδονία Palace την τεχνική ημερίδα "Αντισεισμικά κτίρια: η τέχνη της κατασκευής και η μελέτη εφαρμογής" με ομιλητή τον συγγραφέα επιστημονικών τεχνικών εκδόσεων κ. Απόστολο Κωνσταντινίδη, Πολιτικό Μηχανικό Ε.Μ.Π., ο οποίος εκτός από πολυγραφότατος, έχει εργαστεί μεταξύ άλλων και στην δημιουργία του καινοτόμου λογισμικού στατικών μελετών StereoSTATIKA, ενώ κατοχύρωσε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και την πατέντα των βιομηχανικών αντισεισμικών κυψελοειδών συνδετήρων (για την προστασία των δομικών στοιχείων από πρώιμη κατάρρευση από διάτμηση σε περίπτωση ισχυρής σεισμικής φόρτισης). Αν και ειπώθηκαν και αναλύθηκαν αρκετά θέματα και έγινε και η παρουσίαση του νεότευκτου προγράμματος PANOPLIA, αυτό που μου έμεινε περισσότερο είναι η έμφαση που δόθηκε στην σημασία της λεγόμενης μελέτης εφαρμογής, η οποία τοποθετείται χρονικά ακριβώς μετά την ολοκλήρωση όλων των κυρίων μελετών και της προκοστολόγησης των δομικών υλικών που θα χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή του έργου. Στην ουσία δηλαδή, είναι το τελευταίο στάδιο πριν την έναρξη των εργασιών, το οποίο δυστυχώς αγνοείται συστηματικά από τους περισσότερους μηχανικούς. Η απουσία αυτού του σταδίου, σε συνδυασμό με ελλειπή προσοχή κατά την επίβλεψη μπορεί να οδηγήσει σε χονδροειδέστατα λάθη κατά την κατασκευή τόσο του φέροντα οργανισμού του κτιρίου (κολώνες, τοιχεία, πλάκες, μπαλκόνια, κλιμακοστάσια) όσο και των λοιπών αρχιτεκτονικών του γνωρισμάτων. Παραδείγματα τέτοιων αθλιοτήτων απεικονίζονται παρακάτω:

Το κείμενο αυτό θα φανεί προφανώς πιο ενδιαφέρον σε όσους είναι μηχανικοί ή εν πάσει περιπτώσει ασχολούνται με παρεμφερή θέματα, εν τούτοις όμως πιστεύω ότι θα το βρουν αρκετά κατατοπιστικό και όσοι αναρωτιούνται τί πάει ορισμένες φορές τόσο στραβά ώστε να έχουμε αλλοπρόσαλλα χτισμένες κατασκευές, σε σημείο που  να μην μπορούμε να μιλήσουμε για στιγμιαία ανθρώπινα λάθη αλλά για συστηματικές παραλείψεις. Θα προσπαθήσω να μην αναλωθώ σε ιδιαίτερη τεχνική ορολογία.

Ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος για έναν μηχανικό είναι η μεταφορά αυτών που έχει μελετήσει και σχεδιάσει στο χαρτί, στο πραγματικό κόσμο και το εργοτάξιο. Η υλοποίηση και επιτυχής έναρξη και συνέχιση των εργασιών κατασκευής εξαρτώνται από πολλούς αστάθμητους παράγοντες όπως την ποιότητα και το κόστος των υλικών κατασκευής, την ικανότητα, υπευθυνότητα, συνέπεια και ταχύτητα των εκάστοτε συνεργείων, την ανυπομονησία των πελατών και των εργολάβων, την τσιμπίδα της Πολεοδομίας, τις καιρικές συνθήκες, διάφορα τυχαία γεγονότα (π.χ. σεισμός κατά την διάρκεια του χτισίματος) κ.ά. Πέρα και πάνω από όλα όμως, η επιτυχία είναι άμεση συνάρτηση της εμπειρίας, της ικανότητας και της υπευθυνότητας του επιβλέποντα μηχανικού, ο οποίος είναι συνήθως και ο ίδιος ο μελετητής και είναι ο μοναδικός που φέρει  ΠΛΗΡΗ ΕΥΘΥΝΗ για την κατασκευή, τόσο κατά την γέννησή της, όσο κατά την διάρκεια ζωής και περιόδου λειτουργίας της. Αυτό σημαίνει ότι για ο,τιδήποτε, μα ο,τιδήποτε στραβό συμβεί, ο μηχανικός είναι ακέραια υπεύθυνος και δυστυχώς (ή ευτυχώς;) ο αποδέκτης της εκάστοτε ποινής. Είτε όσων αφορά κατασκευαστικές ηλιθιότητες και παραλείψεις που είναι επικίνδυνες για την ζωή των ενοίκων ή είναι απλά ακαλαίσθητες είτε για το ατύχημα που ενδεχομένως πάθει κάποιος εργάτης κατά την διάρκεια της κατασκευής, πάντα, πλην ελαχίστων εξωφρενικών περιπτώσεων, φταίει ο μηχανικός.

Το είπα τόσες φορές σε αυτήν την τελευταία παράγραφο που άρχισα να το παραμιλάω.

Συνεπώς, αυτό που προκύπτει ως συμπέρασμα είναι το ότι πρέπει να υπάρξει τεράστια προσοχή κατά την μεταφορά του υπό μελέτη έργου που πρόκειται να χτιστεί, στο εργοτάξιο. Σε πείσμα όλων των προαναφερθέντων ανασταλτικών παραγόντων, πρέπει το έργο που θα παραδοθεί να πλησιάζει όσο το δυνατόν περισσότερο και στην βέλτιστη περίπτωση να ταυτίζεται με το κτίριο που σχεδιάστηκε και μελετήθηκε.

Το πρώτο από τα δύο σημαντικά βήματα που ευνοούν αυτή την εξέλιξη είναι η προαναφερθείσα μελέτη εφαρμογής. Οι μελέτες εφαρμογής είναι τα τελευταία στάδια που ακολουθούν μετά την ολοκλήρωση των επιμέρους κυρίων μελετών (αρχιτεκτονικών, στατικών με αντισεισμικό υπολογισμό, ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων, θερμομόνωσης κ.τ.λ.). Στην ουσία, στην μελέτη εφαρμογής παραδίδεται η τελική εικόνα του έργου που θα μπορέσει να εφαρμοστεί και να χτιστεί με τις λιγότερες δυνατές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τις αρχικές μελέτες, χωρίς την απαίτηση να ξαναμελετηθεί λόγω σκοτεινών σημείων και ασαφειών και χωρίς να αντιμετωπισθούν ανυπέρβλητα προβλήματα κατά την κατασκευή. Για να σας το κάνω πιο λιανά: στις αρχικά αρχιτεκτονικά π.χ. σχέδια, δεν λαμβάνονται υπόψη οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις. Στην αντίστοιχη μελέτη εφαρμογής όμως, ο Αρχιτέκτονας θα παρουσιάσει βελτιωμένα σχέδια που θα παρουσιάζουν το κτίριο μαζί με όλα αυτά τα επιμέρους στοιχεία. Αντίστοιχα, κατά την τοποθέτηση των σωλήνων αποχέτευσης θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η στατική μελέτη εφαρμογής, προκειμένου να αποφευχθούν καταστάσεις όπως π.χ. το τρυπάνισμα των ήδη χυτών πλακών για να περάσουν οι σωληνώσεις, που ενέχει τον κίνδυνο να τραυματιστεί σοβαρά κάποιο νευραλγικό σημείο του οπλισμού, γεγονός που ενδεχομένως θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στο μέλλον. Με άλλα λόγια, όλες οι επιμέρους μελέτες εφαρμογής, που είναι αλληλένδετες και αλληλοκαλυπτόμενες, παρουσιάζουν το έργο στην τελική του μορφή, διαφοροποιημένο σε ορισμένα σημαντικά σημεία από αυτό που παρουσιάζουν οι κύριες "ιδανικές" μελέτες, δηλαδή δείχνουν την μορφή που θα έχει ακριβώς όταν θα παραδοθεί για χρήση καθώς και κατά την διάρκεια των επιμέρους φάσεων κατασκευής.

Από τα παραπάνω φαίνεται η αξία των μελετών εφαρμογής, που αν και δεν είναι υποχρεωτικές από τον Νόμο, εν τούτοις επιβάλλονται. Είναι αυτές που θα παρουσιάσουν επακριβώς στο εκάστοτε εργατικό συνεργείο το τί θα κάνει, χωρίς εκπτώσεις και παραλείψεις στην ποιότητα κατασκευής, χωρίς η μία εργασία να παρεμποδιστεί από την άλλη και χωρίς εν τέλει να συμβούν απίθανα κατασκευαστικά fails, όπως π.χ. η μετακίνηση ενός παραθύρου σε άσχετο σημείο, επειδή στο μέρος που υποτίθεται ότι θα ήταν, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική κάτοψη, έπρεπε λόγω του στατικού υπολογισμού να περάσει μια κολώνα. Πιστέψτε με, συμβαίνουν συχνά τέτοιες χονδροειδείς ασυμφωνίες, με αποτέλεσμα να πρέπει να διορθωθούν οι μελέτες, ξανά και ξανά, γεγονός που έχει τόσο χρονικό όσο και χρηματικό κόστος. Και όλα αυτά επειδή έλειψαν οι μελέτες εφαρμογής.

Οι μελέτες αυτές είναι οπωσδήποτε επίπονες και ως κάποιο σημείο χρονοβόρες και αυτός είναι συνήθως ο λόγος που οι Μηχανικοί αποφεύγουν να τις διεκπεραιώνουν. Αλλά δεν έχουν δίκιο. Αφενός υπάρχουν πλέον εκπληκτικά λογισμικά που μπορούν να δώσουν εντυπωσιακά και ταχύτατα αποτελέσματα (όπως τρισδιάστατες real - time απεικονίσεις) και αφετέρου, τόσο οι ημισταθεροί συνεργάτες που μέσες άκρες έχει ο κάθε μηχανικός, όσο και η εμπειρία και ευχέρεια που με τον καιρό θα αποκτήσει, κάνουν την εκπόνηση μιας μελέτης εφαρμογής μια μάλλον ευχάριστη και συγκροτημένη δουλειά (εκτός ίσως από την πρώτη φορά που κάποιος πραγματοποιήσει μια τέτοια μελέτη). Επιπλέον, τα οφέλη που θα προκύψουν είναι πολλαπλά και ιδιαίτερα εμφανή στα θέματα του χρονικού προγραμματισμού και του κόστους, αφού οι λίγες παραπάνω μέρες που ίσως χαθούν για την εκπόνηση μιας μελέτης εφαρμογής (και μιλάμε συνήθως για ελάχιστες, μπορεί και μια δύο μέρες μόνο) θα καλυφθούν στο πολλαπλάσιο από την εξοικονόμηση χρόνου κατά την κατασκευή, ενώ το τελικό κόστος των υλικών αλλά και των εργατικών μειώνεται εντυπωσιακά.

Προφανώς, για να πιάσει τόπο μια άρτια μελέτη εφαρμογής πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση και στο δεύτερο σημαντικό βήμα, δηλαδή την επίβλεψη. Σε αυτήν, κατά τα ψέματα, δίνεται γενικά αρκετή προσοχή, πράγμα βέβαια που κάνει να φαίνονται ακόμα πιο παράξενα τα σπάνια, υπαρκτά όμως, χονδροειδή λάθη. Το μόνο που θα ήθελα να πω εδώ είναι ότι κατά την γνώμη μου την ευθύνη της επίβλεψης πρέπει να επωμίζεται ο κατεξοχήν μελετητής μηχανικός, που γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τί είναι τί. Η απόλυτη παραχώρηση της επιμέλειας της κατασκευής σε εργοδηγούς και υπομηχανικούς πρέπει να αποφεύγεται. Ακόμα και η επίβλεψη από άλλους Μηχανικούς μπορεί να κρύβει παγίδες, αφού συχνά παρατηρείται να γίνονται προχειροδουλειές στο εργοτάξιο μόνο και μόνο γιατί "ήταν πιο εύκολο να γίνει έτσι". Προφανώς κανείς δεν θέλει να πιστέψει ότι αυτές οι προχειροδουλειές είναι επικίνδυνες και φτάνουν να απειλούν την στατική ακεραιότητα του κτιρίου καθώς και την γενικότερη καλή του λειτουργία, αλλά και μόνο το γεγονός ότι μπορεί να οδηγήσουν σε ακαλαισθησίες ή χρηστικές δυσκολίες αρκεί.

Το όλο ζήτημα σε αυτήν την υπόθεση ήταν οι χρηματικές απολαβές, αφού ο μηχανικός προτιμούσε ανέκαθεν να δουλεύει ως μελετητής σε παραπάνω από μια δουλειές ταυτόχρονα για να βγάζει τα προς το ζειν, πράγμα βέβαια που τον απέτρεπε από τις επιβλέψεις, αφού για να βρίσκεται την ίδια στιγμή σε κάθε εργοτάξιο όλων των κατασκευών που μελέτησε ή ακόμα και για να τρέχει από το ένα στο άλλο θα έπρεπε να είναι ο Dr. Manhattan.

Έγινε μια προσπάθεια να δοθεί μια λύση σε αυτό το θέμα με την δημιουργία διαφόρων μηχανικοειδών - υποπολυτεχνικών σχολών στα Τ.Ε.Ι. (συγγνώμη - Α.Τ.Ε.Ι.), οι οποίες είχαν εξαρχής στόχο να παράγουν εργοδηγούς για επίβλεψη σε εργοτάξια. Βέβαια τα πράγματα έφτασαν σήμερα να είναι αυτά που είναι, με έναν τεράστιο αριθμό τέτοιων σχολών ομιχλώδους αντικειμένου, με μόνο αποτέλεσμα την σύγχυση στην αγορά εργασίας με την δημιουργία εργαζομένων δύο, τριών και τεσσάρων ταχυτήτων και με εργασιακά δικαιώματα που έχουν γίνει μήλο της έριδος για τους νέους τελειόφοιτους όλων των αναφερόμενων σχολών - ας μην επεκταθώ όμως παραπάνω σε αυτό το θέμα. Η ουσία είναι ότι αυτό το μέτρο δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Έτσι ήρθε τα τελευταία χρόνια μια νέα ρύθμιση από το Τ.Ε.Ε. σε συνεργασία με το Τ.Σ.Μ.Ε.Δ.Ε. και το πρώην Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., σύμφωνα με την οποία οι συντελεστές και τα ποσά των αμοιβών των μηχανικών, τόσο για την μελέτη όσο και για την επίβλεψη, αυξήθηκαν κατά πολύ και σε ορισμένες περιπτώσεις υπερδιπλασιάστηκαν, προκειμένου να δελεαστούν οι μηχανικοί να ασχολούνται με λιγότερες δουλειές, αφιερώνοντας τους όμως πολύ περισσότερο χρόνο και προσοχή, παρά να τρέχουν από έργο σε έργο, χωρίς να προλαβαίνουν τις νέες απαιτήσεις των εργολάβων και άρα μην δίνοντας την δέουσα σημασία στις εργασίες - παράλληλα, οι κυρώσεις για μια ελλιπώς φτιαγμένη κατασκευή που δεν συνάδει με τους ανάλογους Κανονισμούς είναι τεράστιες, πολύ μεγαλύτερες από παλαιότερα. Αυτό το μέτρο έχει αποδόσει σημαντικούς καρπούς, αφού έφερε μια νέα πνοή συνειδητοποίησης στους Έλληνες Μηχανικούς, χωρίς να τους αναγκάζει να ξενυχτούν προκειμένου να προλάβουν να βγάλουν πολλές άδειες ταυτόχρονα ώστε να μπορέσουν να πληρώσουν το νοίκι.

Τι προκύπτει λοιπόν; Ότι ο Μηχανικός δεν αρκεί να μελετά. Είναι ο κύριος και ο γονιός του κάθε έργου από την αρχή μέχρι το τέλος (του έργου... ή το δικό του). Πρέπει να δώσει και στην φάση της κατασκευής την προσοχή που αρμόζει προκειμένου να χτιστεί σωστά αυτό που οραματίστηκε. Και τόσο η εμπεριστατωμένη μελέτη εφαρμογής, όσο και η προσεκτική επίβλεψη είναι τα σημαντικότερα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση.